Bugün 4 Kasım 2020. AKP’nin iktidara gelişinin 18. yıl dönümü. 18 yılda Türkiye iktisadında kıymetli değişimler oldu.

Hem ekonomiyi hem de siyaset kurumunu sarsan 2001 krizinin akabinde tek başına iktidara gelen AKP, artan dış borçlanmanın ve özelleştirme kaynaklı yabancı sermaye girişlerinin de katkısıyla birinci periyodunda süratli büyüme oranlarına imza attı.

Lakin hem yabancı sermaye girişlerinin azalması hem yabancı sıcak paranın kaçması hem de inşaata dayalı büyüme modelinin tükenmesiyle son 3 yıldır iktisat yerinde sayıyor.

2002 ile karşılaştırıldığında 2020 yılında ekonomik görünüm şöyle…

1- SON YILLARDA ULUSAL GELİR DÜŞÜŞTE

AKP iktidara geldiğinde 2002 yılı sonunda Türkiye’nin ulusal geliri 240 milyar dolardı. Bu sayı, 2013’te TL’nin çok bedelli olmasının da tesiriyle 957 milyar dolara kadar yükseldi.

Lakin sonraki yıllarda hem iktisattaki yavaşlama ve krizler hem de TL’nin dolar karşısındaki büyük kıymet kaybıyla 2019’da 760 milyar dolara kadar geriledi.

2020 yılı için IMF’nin kestirimi dolar cinsinden ulusal gelirin 649 milyar dolara gerileyeceği tarafında. Hükümetin açıkladığı Yeni İktisat Programı’nda ise 702 milyar dolar varsayımı yer alıyor.

2- KİŞİ BAŞI ULUSAL GELİRDE DÜNYA SIRALAMASINDA GERİLEDİK

AKP’nin iktidara geldiği 2002 yılı sonunda Türkiye’nin kişi başı ulusal geliri 3 bin 620 dolardı. 2013’te 12 bin 490 dolara kadar yükselen bu sayı, 2019’da 9 bin 150 dolara gerildi. IMF’nin varsayımlarına nazaran bu sayı 2020’de 7 bin 715 dolara gerileyecek. YEP’in 2020 varsayımı ise 8 bin 381 dolar.

2002 yılında dolar cinsinden kişi başı ulusal gelirde Türkiye 73. sıradaydı. 2019’da 75. sırada bulunuyor. 2020’de IMF varsayımlarına nazaran ise 78. sıraya gerileyecek.

3- TL TARİHİN EN KIYMETSİZ DÜZEYİNDE

Son yıllara TL’deki paha kaybı damga vurdu. O denli ki, yıl başından bu yana dolar karşısında en fazla paha kaybı yaşayan para ünitesi yaklaşık yüzde 30’luk oranla Türkiye.

4 Kasım 2002’de 1,67 olan dolar/TL kuru, bugün 8,50 düzeylerinde.

TL’nin pahasını Türkiye’nin dış ticaretinde kıymetli hisseye sahip ülkelerin para ünitelerinden oluşan sepete nazaran ve enflasyondan arındırarak kıyaslayan gerçek efektif döviz kuru datalarına nazaran de TL ekim ayında, 1994’ten bu yana olan periyodun en bedelsiz düzeyine geriledi.

Kasım 2002’de 101,38 olan bu bedel, Ekim 2020’de 60,66 kıymetini aldı.

4- İŞSİZLİK SORUNU BÜYÜDÜ

2001 krizi öncesinde 2000 yılında Türkiye’de işsizlik oranı yüzde 6 idi. 2002’de bu oran yüzde 9,8’e fırladı. AKP periyodunda işsizlikte en düşük nokta 2012 yılında yüzde 8,4 oldu.

2019’da ise dar tarifli işsizlik oranı yüzde 13,7 oldu. 2020 için IMF’nin kestirimi yüzde 14,6. YEP iddiası ise yüzde 13,8.

Temmuzda TÜİK dar tarifli işsizlik oranını yüzde 13,4 olarak açıklarken, DİSK-Ar geniş tarifli işsizlik oranının yüzde 27,3 olduğunu hesapladı.

TÜİK bilgilerine nazaran, Kasım 2002’de istihdam oranı yüzde 44,8 iken, bu sayı Temmuz 2020’de yüzde 43,5’e geriledi.

Kasım 2002’de işsiz sayısı 2 milyon 689 bindi. Temmuzda dar tarifli işsiz sayısı 4 milyon 227 oldu. İş bulma ümidini kaybedenler de dahil edildiğinde DİSK-AR’a nazaran bu sayı 9,8 milyona ulaşıyor. Kısa çalışma kaynaklı iş kaybı da eklendiğinde sayı 10 milyonu aşıyor.

2002’de 68,8 milyon olan nüfus ise 2019 sonunda 83,2 milyona yükseldi.

5- YÜKSEK ENFLASYON SORUNU ÇÖZÜLEMEDİ

90’lı yıllar tüm dünyada olduğu üzere Türkiye’de de enflasyonun (yıl sonu tüketici enflasyonu) yüksek olduğu yıllardı.

2000’lerden sonra tüm dünya ile birlikte Türkiye’de enflasyon değerli oranda geriledi lakin Türkiye dünya ortalamasının çok üzerinde kaldı.

2002 yılında yıllık enflasyon dünyada ortalama yüzde 4,1, gelişen ülkelerde yüzde 6,7 iken Türkiye’de yüzde 29,7 idi.

2019’da Türkiye’de enflasyon yüzde 11,8 olurken, dünyada ortalama yüzde 3,9, gelişen ülkelerde yüzde 5,7 oldu. IMF’nin Türkiye için 2020 yıl sonu enflasyon iddiası yüzde 12. Dünya ortalaması için varsayımı ise yüzde 2,8.

2002’de Türkiye, dünyada enflasyonu en yüksek 7. ülkeydi. 2019’da bu alanda 15. sırada yer aldı. 2020’de ise IMF iddiasına nazaran 18. sırada yer alacak.

6- EN BÜYÜK PROBLEMLERDEN BİRİ CARİ AÇIK

AKP’li yıllarda Türkiye iktisadının en büyük meselelerinden biri, yüksek dış ticaret açıklarından yani ithalata bağımlılıktan kaynaklı olarak verilen yüksek cari açıklardı.

Türkiye’de ulusal gelire oranla cari açık 2002’de yüzde 0,3 iken, 2011’de yüzde 8,9’a kadar yükseldi. 2020’de IMF bu oranın yüzde 3,7 olmasını öngörüyor.

Gelişen ülkeler için IMF’nin ulusal gelirine oranla ortalama cari açık kestirimi ise yalnızca yüzde 0,1.

7- DIŞ BORÇ YÜKÜ ARTTI

Yüksek cari açık ve ithalata bağımlılık nedeniyle Türkiye’nin dış borç stoku AKP devrinde önemli biçimde arttı.

Hazine ve Maliye Bakanlığı datalarına nazaran, 2002’de 129,6 milyar olan Türkiye’nin brüt dış borç stoku, 2018’in birinci çeyreğinde 466,9 milyar dolara kadar yükseldi.

Krizle birlikte TL’deki çok paha kaybının getirdiği yüksek kur riskini yönetmek için özel dal dış borç azalmaya başladı ve bu riskin bir kısmı dolaylı olarak Hazine’ye devredildi.

2020’nin Haziran sonu prestijiyle Türkiye’nin dış borç stoku 421,8 milyar dolar.

2002’de yüzde 54,4 olan dış borç stokunun ulusal gelire oranı, 2020’nin birinci yarısı prestijiyle yüzde 56,8 düzeyinde

8- REZERVLER 26,6 MİLYAR DOLARDAN EKSİ 45,9 MİLYAR DOLARA GERİLEDİ

AKP’nin iktidara geldiği 3 Kasım 2002’de Merkez Bankası’nın (TCMB) 25,5 milyar dolar döviz rezervi, 1 milyar dolarlık da altın rezervi vardı. Toplam 26,6 milyar dolarlık rezervin toplam dış borca oranı yüzde 20,5 idi.

23 Ekim 2020 prestijiyle TCMB’nin 45,1 milyar dolarlık döviz rezervi, 43,3 milyra dolarlık da altın rezervi bulunuyor. Toplam 88,4 milyar dolarlık rezervin toplam dış borca oranı yüzde 21.

Fakat, TCMB rezervlerinin 62,9 milyar doları, yurt içi ve dışındaki bankalardan TL karşılığında swap (takas) ile alınan döviz ve altınlardan oluşuyor. Bu durumda TCMB’nin swap hariç rezervi 25,5 milyar dolara geriliyor. Rezervin dış borca oranı da yüzde 6’ya geriliyor.

Swapların yanı sıra bankaların zarurî karşılık olarak TCMB’de tuttuğu döviz ve altınlar da çıkarıldığında TCMB’nin net rezervi eylül sonu prestijiyle -45,9 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.

9- TABAN FİYAT ARTTI FAKAT ÇOĞUNLUK MİNİMUM FİYATA MAHKUM OLDU

2002 yılında net taban fiyat 184 TL idi. Dolar karşılığı ise 126 dolardı. Bugün 2 bin 324 TL. Dolar cinsinden ise 273 dolar.

Minimum fiyat son 18 yılda görece artmış olsa da, çalışanların büyük çoğunluğunun fiyatı minimum fiyat ve ona yakın düzeylere geriledi.

Avrupa İstatistik Ofisi (Eurostat) bilgilerine nazaran, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin ortalamasında çalışanların yalnızca yüzde 7,5’i minimum fiyatın yüzde 5 fazlasına kadar çalışıyor. Türkiye’de bu oran yüzde 43.

Hesaplamalar, minimum fiyat ve bu fiyatın iki katına kadar aralıkta çalışanların oranı, toplam çalışanların yüzde 80’ini aşmış durumda.

10- GÜÇLÜ DAHA GÜÇLÜ OLDU

İsviçre bankası Credit Suisse bilgilerine nazaran, 2002 yılında nüfusun en varlıklı yüzde 10’luk kesiti servetin yüzde 67,7’sine sahipti. 2018 yılıdan bu oran yüzde 81,2’ye yükseldi.

Bu periyotta nüfusun 90’lık çoğunluğunun toplam servetten aldığı hisse ise yüzde 33,3’ten yüzde 18,8’e geriledi.

2018 prestijiyle nüfusun yüzde 82’sinin kişi başı serveti 10 bin doların altında. Nüfusun yalnızca binde 1’lik bölümünün serveti 1 milyon dolar ve üzerinde bulunuyor.

Sözcü