17 Ağustos 1999’da meydana gelen 7,4 büyüklüğündeki sarsıntının yıl dönümünde Türkiye’deki sarsıntı gerçeği tekrar gündeme geldi. AFAD, Marmara sarsıntısının yıl dönümünde toplumsal medya üzerinde yayınladığı İnteraktif Koroplet Harita ile son 10 yıl içerisinde Türkiye’de kaç zelzelenin yaşandığını ve vilayetlere nazaran zelzele sayılarının dağılımını açıkladı.

10 YILDA 279 BİN 357 ZELZELE

AFAD’ın yayınladığı İnteraktif Koroplet Haritası’nda son 10 yılda 1,5 ile 6,5 şiddetleri ortasında toplam 279 bin 357 sarsıntının yaşandığı açıklandı. Harita üzerinde ayrıyeten hangi vilayetlerde son 10 yıl içerisinde kaç sarsıntının yaşandığına da yer verildi.

Yayınlanan haritada zelzelenin en çok yaşandığı vilayetler sıralamasında birinci beşte Van, Muğla, Manisa, Kütahya ve Malatya olduğu gözlendi.

Son 10 yılda Van’da 19 bin 209, Muğla’da 18 bin 183, Manisa’da 18 bin 88, Malatya’da ise 10 bin 51 sarsıntının yaşandığı, büyük kentler İstanbul’da 524, Ankara’da 5 bin 465 ve İzmir’de ise 5 bin 375 zelzelenin yaşandığı açıklandı.

Haritada ayrıyeten, son 10 yılda 56 vilayette 0-2 bin ortasında, 11 vilayette 2-6 bin ortasında ve 7 vilayette ise 4-9 ortasında zelzelenin yaşandığı gözlendi.

“FAY MADDESİ’NİN ÇIKMASI GEREKİYOR”

AFAD’ın yayınladığı 10 yıllık sarsıntı haritasıyla ilgili SÖZCÜ’ye açıklamada bulunan Dokuz Eylül Üniversitesi Zelzele Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof.Dr. Hasan Sözbilir, Türkiye’de hemen fay yasasının çıkması gerektiğinin altını çizdi.

Prof.Dr. Sözbilir, kendisinin yaşanan her sarsıntıdan sonra bir araştırma yaptığını söz ederek, araştırmalarıyla ilgili sonuçlarını şöyle paylaştı;

* 17 Ağustos 1999 Marmara zelzelesinden sonra çabucak o bölgeye giderek 11 günlük bir çalışma yaptık. Bu cins çalışmaları her zelzeleden sonra o bölgelere gidip yaptık. Neden bu binalar yıkıldı, neden beşerler ziyan gördü sorularına cevap aradık.

* Değerli olan bu sorularla ilgili bilgileri elde etmektir. Van, Elazığ, İzmir sarsıntılarında bu çeşit araştırmalar içinde olduk. Araştırmalarımız sonrasında şunu görüyoruz; bir vilayette zelzelenin sismik kaynağı olan fay var ise ve bu faylar yerleşim yerlerinden geçiyorsa, o ilin zelzele riski yüksek oluyor.

* Marmara, Elazığ sarsıntılarında şunu gördük. Sarsıntı sırasında kırılan fayın üzerindeki binalar yıkılıyor. Yani fayın üzerinde bir yapılaşma varsa ziyan görüyor. Buda bize şunu görmemizi gerektiriyor. Yakın gelecekte sarsıntı üretecek fayla üzerindeki yapı stokunun incelenmesi lazım ve yapı stokuna kısıtlama getirilmesi lazım.

* Yani bir fay yasasının çıkarılması gerekir. Artık fayın geçtiği bölgeler üzerindeki yerleşim yerlerinin ziyan göreceğini bilmemiz gerekiyor. Bu manada 2021 yılının başlarında bir çalışma yaptık ve geçtiğimiz Nisan ayında bu çalışmamızı İçişleri Bakanlığı’na sunduk.

* Hangi fayın neye nazaran yapılaşmaya kapatılacağı, hangi binalara kısıtlama getirileceği üzere bahislerle 45 sayfalık bir rapor sunduk. Artık bunları devlet değerlendirip bir Afet Kanunu hazırlanması gerekiyor. Bu istikamette bir çalışma yapılması lazım.

“SIVILAŞMA TEHLİKESİ OLAN YERLERİ GÜZELLEŞTİRMEMİZ GEREKİR”

Dokuz Eylül Üniversitesi Zelzele Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof.Dr. Hasan Sözbilir, sarsıntı sonrası yaptığı araştırmalardan elde ettiği en kıymetli sonuçlardan ikisinin ise, yerinde sıvılaşma tehlikesi olan bölgelere yapılaşmaların olduğunu ve fay üstüne yapılan binaların sarsıntı yönetmeliğine uygun olmadığını lisana getirdi.

Prof. Dr. Sözbilir açıklamasına şöyle devam etti;

* Marmara sarsıntısında ayrıyeten, tabanın zayıf olmasından ötürü büyük düşüncelerin yaşandığını gördük. Sıvılaşma dediğimiz olay gerçekleşmiş birçok yerde. Bu sıvılaşma olabilecek yeri üzerindeki binalar ziyan görmüş.

* Bu hususta bize şunu gösteriyor; fayın dışında şayet taban manasında sıvılaşma tehlikesi içeren tabanlar varsa bunları üzerine direkt yapılaşma yapmayacağız. Evvel o sıvılaşma tehlikesi olan tabanları güzelleştireceğiz. Bir formda bunları tespit edip çalışma yapmamız lazım.

* Yeri güzelleştirdikten sonra binayı üzerine yapacağız. En değerli hususlardan bir tanesi ise binanın kendisi. Marmara sarsıntısı öteki olmak üzer ondan sonraki zelzelelerde gördük ki binalarımız sarsıntı yönetmeliğine nazaran uygun yapılmıyor. Ya materyalinden çalınıyor, ya yapılırken statik projesi değiştiriliyor.

* Kontrolle ilgili sorunlar ortaya çıkıyor. Sarsıntı yönetmeliğine uygun yapılmayan ve materyalinden çalınan binalar maalesef yıkılma tehlikesiyle karşı karşıya kalıyor. Fay üstlerine yapılaşma, sıvı taban, yönetmeliğe karşıt binalar yıllardır Türkiye’de acıların yaşanmasına ve ziyana uğramasına sebep oluyor.

“EN BÜYÜK DÜŞÜNCE: BİREBİR İŞİN TEKRAREN YAPILMASI”

Prof.Dr. Sözbilir, 1999 Marmara zelzelesinden sonra sarsıntıyla ilgili Türkiye’de bir kadro çalışmaların başladığını, lakin en kıymetli külfetin farklı kurumların birebir çalışmaları tekrar tekrar yapması olduğunu tabir etti.

Zelzele ile ilgili yapılan çalışmaların hala daha uygulama noktasına geçirilemediğinin altını çizen Prof.Dr. Sözbilir şöyle konuştu;

* Türkiye’nin en büyük sorunu birebir işi farklı kurumların farklı vakitlerde tekrar tekrar yapması. İçişleri Bakanlığı bir çalışma yapıyor, gerisinden birebir işi Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tekrar yapıyor, belediyeler tıpkı işi bir daha yapıyor.

* Yani Türkiye’de işin sürdürülebilirliği yok. En büyük eza. Türkiye’nin canlı fay sınırları haritalandırılmış durumda. 485 tane fay MTA tarafından haritalandırılmış. Fakat ‘Ben de haritalandıracağım’ deyip tıpkı işi tekrar yapmaya çalışıyoruz.

* Artık bunun bir ötesine geçmek gerekir.  Bir ötesi şayet o yerleşim üzerinden fay geçiyorsa, bunun üzerinde kaç tane bina vardır, bunu kaçı sağlam kaçı çürük? Bunları tespit etmek lazım. Yerimizde sayıp duruyoruz.”

“TÜRKİYE’DE GERÇEK MANADA TEK SARSINTI MASTER PLANI İSTANBUL’DA”

Açıklamasında Türkiye’de her vilayette ve bilhassa canlı fay çizgilerinin olduğu vilayetlerde zelzele master planının yapılması gerektiğine dikkat çeken Prof.Dr. Sözbilir, kelamlarına şöyle devam etti;

* Her ilin kesinlikle bir zelzele master planı olmak zorunda. Bugün Türkiye’de gerçek manada yalnızca İstanbul’un zelzele master planı var. Master planı demek, o ilin en canlı fay sınırına nazaran bir zelzele senaryosu yapmak manasına gelir.

* Yani ilin zelzeleye karşı en makus senaryosunu ortaya koymaktır. İşte bu senaryoya nazaran kentinizin planlamasını, yapılaşmasını yapıyorsunuz. Lakin maalesef hala daha bu basamağa gelemedik.

* Mantığımızı ve bakış açımızı değiştirmediğimiz sürece bir yerlere gelmemiz mümkün değil. Mesela, Türkiye’de 2000 yılından beri yerleşim uygunluk haritaları yapılır. Bu her işin başında yapılır.

* Bir yeri yapılaşmaya açmadan evvel bu çalışmayı yapmak zorundasınız. Bu maddede olan bir şey. Karadeniz’de selin yaşandığı Bozkurt ilçesinde bu türlü bir çalışma olsaydı, dere yatağının yerleşime açılması mümkün olmazdı. Demek ki şu görüyoruz, Türkiye’de maddelerde geçerli olmuyor.

“EGE’DE 6-7 ŞİDDETİNDE SARSINTI YAŞANABİLİR”

Prof.Dr. Sözbilir, “Marmara Bölgesi’nde ve bilhassa İstanbul’da bir sarsıntı bekleniyor mu?” sorusuna şu halde karşılık verdi;

* Orada çalışma yapan bilim insanları, Marmara Bölgesi’ndeki fayın kırılma vaktini geldiğini tabir ediyorlar. Bu olasılıklı bir kıymet. Fakat tabiat bizim dediğimizi yapmak zorunda değil. Tabiat isterse o fayı kırmaya bilir. Küçük zelzele üretebilir. Bununda gerçekleşme mümkünlüğü var.

* Yani biz ne kadar bir fayın sarsıntı üretme potansiyeli var diyorsak, sarsıntı üretmeme potansiyeli de var. Bunlar değişkenlik gösteren şeyler.”

Ege Bölgesi’nde ise Tuzla ve Seferihisar üzere fay sınırlarının yaklaşık 3 bin yıldır zelzele ürütmeyen faylar olduğuna dikkat çeken Prof.Dr. Sözbilir şu sözlere yer verdi;

* Ege Bölgesi’nde Tuzla ve Seferihisar üzere faylar uzun müddettir sarsıntı üretmeyen faylar. 2 bin ile 3 bin yıldır zelzele üretmiyorlar. Dolayıysa bunların zelzelenin üretme vakti yaklaştı. 6 yahut 7 büyüklüğünde bir sarsıntı yaşanabilir.

* Manisa’da da benzeri durumlar var. Manisa’da sarsıntı üretme potansiyeli olan 32 fay var. Balıkesir’de ise zelzele üretmesi beklenen 22 fay var.

* Yani her ilin bir sarsıntı üretme riski var. Bu nedenle zelzele riskine karşı ivedilikle tedbirlerimizi almamız ve ona nazaran sürdürülebilir olan bir çalışma yapmamız lazım. Her türlü gücümüzü ve paramızı bu tarafta harcamamız gerekiyor.”

Sözcü