Her yıl 1-10 Nisan’da kutlanan ‘Polis Bayramı’nın bu yıl 176’ncısı kutlanıyor. Osmanlı Devri’nde, emniyet hizmetlerini yürütecek teşkilatın “Polis” ismiyle, ilk kez 10 Nisan 1845’te (12 Rebiülevvel 1261) İstanbul’da kurulmuş olması sebebiyle bu vilayetteki kutlamalara başka bir ehemmiyet veriliyor.
Bir fotoğrafta Mustafa Kemal Atatürk ve müdafaa polisleri birlikte yürüyor.
İstanbul Emniyet Müdürlüğü tarafından eski gazeteler ve ajanslardaki bilgiler taranarak hazırlanan arşiv, tarihi bir seyahat tadı sunuyor. 1924’ten bugüne ülkemizdeki birçok değişimi ortaya koyuyor. Cumhuriyet tarihimizden günümüze 51 vilayet emniyet müdürünün misyon yaptığı İstanbul’da birinci misyon yapan isim Ekrem Baydar olarak biliniyor. Mustafa Kemal Atatürk tarafından, 27 Aralık 1924’te misyona başlayan Baydar devrini yansıtan bir fotoğraf dikkat çekiyor. O fotoğrafta, meydana konseyi seçim sandığı, etrafındaki polisler ve memurlar yer alıyor. Arşivlerden çıkan bir fotoğrafta, Atatürk ve muhafaza polislerinin birlikte yürüdüğü görülüyor.
O devrin üniformaları büyük dikkat çekiyor…
İstanbul’da 5’inci emniyet müdürü olarak atanan ve 7 Aralık 1938’e kadar misyonda kalan Salih İstek Kılıç periyodunda çekildiği belirtilen fotoğrafta Atatürk, üzerindeki paltosu ve elindeki şapkasıyla yürüyor. Sayfalar ortasında yer alan bir gazete küpüründe ise yeni kanun değişikliği ile bayanların polis olabileceği yer alıyor.
Bu yasa değişikliği 1932’de yayınlanıyor. Birinci bayan polis Fatma Rabia Efeyurt olarak biliniyor. Kosova doğumlu Efeyurt, polis okulu sonrasında 1933 yılında atamayla İstanbul Eminönü’nde misyona başladıktan tam bir yıl sonra muvaffakiyet dokümanına layık görülüyor. Türkiye’nin birinci bayan amiri ise Fatma Hüceste Arcan olarak biliniyor.
Arşivde bekçilerin fotoğrafı da yer alıyor.
Kaçak içki baskını
Arşiv özelliği taşıyan kitapta, 1940’ların Türkiye’sinin yansıdığı bir fotoğraf dikkat çekiyor. Fotoğrafta, polisin kaçak rakı imalathanesine yaptığı baskın yer alıyor. Bu fotoğrafla 80 yıl evvel de uydurma içki üretildiği belgeleniyor. Son devirlerde gündeme gelen bekçilerle ilgili bir fotoğraf da arşivde yer alıyor.
90 yıl evvel bayanlarımıza polis olma hakkı tanındı
Ülkemizde, yaklaşık 90 yıl evvel, birçok ülkede olmamasına karşın bayanlara polis olma hakkı tanındı. Birinci yıllarda bayan polis sayısı bir elin parmağını geçmiyordu. Günümüzde ise yalnızca İstanbul Emniyet Müdürlüğü’nde 19 vilayet emniyet müdür yardımcısının 4’ü bayan. 57 şube müdürlüğünün ise 10’unun başında bayan müdür bulunuyor. Emniyette çeşitli ilçe ve şubelerde çalışan bayan polis sayısı ise 3 bin 505’e ulaştı.
Bayanlar 1932’de müracaata başladı
Kitapta tam 96 yılda İstanbul Emniyeti’nin doruğunda vazife yapan 51 müdür ve farklı periyotlara ilişkin husus ve fotoğraflar yer alıyor. En dikkat çeken hususlardan biri ise 1932 yılında küçük bir gazete küpüründe yer alıyor. O kupürde polis olma hakkı kazanan bayanların emniyete müracaatı başladığı bilgisine de ulaşılıyor. Arşivde bekçilerin de fotoğrafları yer alırken sandalyede oturan bekçi, pala bıyıkları ve elindeki tesbihi ile büyük dikkat çekiyor.
İstanbul Emniyeti’nin tanınan müdürü Hayri Kozakçıoğlu’nun 1979’da katıldığı Polis Bayramı’ndan bir kare.
Darbe sonrasında İstanbul Emniyeti değişime uğradı
Arabaların sayısının artmaya başladığı 1950’lerde, trafik polislerinin sayısı da arttı. Arşivde değişen kıyafetleriyle 1960’da vazifeye başlayan polislerin, 29 Mayıs 1960 darbesinden de kimi yansımalar yer alıyor. Darbe sürecinde İstanbul artan nüfusuyla daha fazla sıkıntıyla karşılaşırken, yeni polis ünitelerinin de kurulduğu o devirlerde şoförlere yönelik alkol muayenesi yapılıyordu. 70’li yıllarda ise trafik kazaları çoğaldı. 1980 darbesi sonrasında değişimin hızlandığı ülkemizde, İstanbul Emniyeti de “Çevik kuvvet,” “Özel Harekat,” “Polis Helikopteri”ndeki yeniliklerle ön plana çıktı. 90’lı yıllarda terör olayları arttı. 2003’te vazifeye getirilen Celalettin Cerrah en uzun müddet vazife yapan isim oldu.
Bekçilerle ilgili bir fotoğraf daha arşivde yer alıyor. Sandalyede oturan bekçi pala bıyıkları ve elindeki tesbihle ilgi çekiyor.
FETÖ’cü askerlere teslim olmadılar
İstanbul Emniyeti 15 Temmuz Darbe teşebbüsünün engellenmesinde kilit rol oynadı. Mustafa Çalışkan’ın emniyet müdürlüğü yaptığı periyotta polisler, köprüyü kapatan FETÖ’cü askerlere teslim olmadı. Çalışkan sonrasında Zafer Aktaş İstanbul Emniyet Müdürü olarak atandı. Aktaş, misyona başladığı günden itibaren asayiş hatalarıyla uğraşta ön plana çıkıyor. Aktaş Periyodunda yer alan bir başka yenilik ise kriptolu telsizlere geçmek oldu. Bu sistem sayesinde polisin görüşmelerinin dinlenmesi engelleniyor.
Şiddetli şartlarda çalışan memurların ateş yakıp ısındığı anların yer aldığı bir fotoğraf karesi de kitapta bulunuyor.
Sözcü
