Ülkemizde en çok tartışılan hususlardan biri olmasının yanı sıra, cinsel dokunulmazlığa yönelik hatalarla ilgili en çok duyduğumuz kavramlardan biri ‘rıza’… Cinsel atak hatalarından yargılanan sanıklar, bir şahidin bulunmaması ve ispatının zorluğu sebebiyle çoklukla savunmalarında mağdurun isteği olduğunu öne sürüyor.

Cinsel akın şikayetlerinin yalnızca yüzde 3’ünün mahkumiyetle sonuçlandığını İngiltere’de ise istek kavramı gelişen teknoloji ile de birlikte tekrar tanımlamak durumunda kaldı. Buna nazaran çıplak fotoğraf göndermek, bir uygulama aracılığıyla buluşmak, alkol ve uyuşturucu kullanımı üzere durumların ya da sevgili olmalarının isteğe girmediği belirtildi. Türk Ceza Kanunu’nda istek kavramının nasıl tanımlandığını, hudutlarını, tüzel süreç içinde mağdurun yaşayabileceği travmaları ve isteğinin olmadığını anlatırken ne üzere ezalar yaşadığını hukukçular ve bayan hakları savunucularına sorduk.

Bilhassa istek kavramının Türkiye hukukundaki yorumlanma formuyla ilgili çok çarpıcı tespitler geldi.

‘BAŞTA GÖSTERİLEN İSTEK, HAREKETİ KABUL ETTİĞİ MANASINA GELMEZ’

Rızayı tanımlayan Avukat Tuba Torun, “TCK’da şöyle diyor: ‘Kişinin üzerinde mutlak suretle tasarruf edebileceği bir hakkına ait olmak üzere açıkladığı isteği çerçevesinde işlenen fiilden ötürü kimseye ceza verilmez.’ İsteğin tam olarak ne olduğunu tanımlamak kıymetli. Kişinin kendi iradesiyle bir diğerinin iradi davranışının örtüştüğünü açıklamasıdır. Bir kişinin başına gelecek aksiyonlara baştan istek gösterdiğini tabir eden bir davranışta bulunması, o aksiyonlarının tamamını kabul ettiği manasına gelmez. Örneğin İngiltere’deki güncellemelerle ilgili olarak, bir bayan çıplak fotoğraf gönderdi ve sonrasında adam da ona taciz teşkil eden kelamlar yazmaya başladı. Bu, kelam konusu bildirilere istek göstermek manasına gelmez. İstek kendisinin çıplak vücudunu görmesi istikametinde olabilir. Lakin cinsel taciz teşkil eden bir davranışa müsaade verdiği manasına gelmez. Bir kişi kendi iradesiyle alkol alıyorsa, kendi fiillerinden sorumludur. Lakin diğeri tarafından alkol, uyuşturucu bilinçsiz bir formda kullandırılmışsa, orada bir aldatma kelam hususudur. Fiillerinden sorumsuzluğu hukuken söylenir” dedi.

‘RIZA HER AN GERİ ALINABİLİR’

İsteğin her an geri alınabileceğini kaydeden Torun, “Rızayı kabahatten kurtulmak için araç olarak kullanırsanız bu maksadı aşmış olursunuz, isteğin özünden sapmış olursunuz. İstek bir cezadan kurtulmak için kullanılan bir kavram değildir. Şahısların ferdî özerkliğini tabir eden bir kavramdır. İstek geçmişe değil, geleceğe ilişkindir. Açıklandığı andan itibaren devreye girer ve her an geriye alınabilir. Örneğin, bir bayan bir erkekle cinsel münasebete fiilen başlamışsa, dur dediği yerde istek ortadan kalkar. Bu fiile başlaması devam edeceği manasına gelmez” yorumunda bulundu.

‘RIZA TÜRKİYE HUKUK PRATİĞİNDE ÇOK GENİŞ YORUMLANIYOR’

İstek kavramının ataerkil yapının güçlü olduğu toplumlarda çok daha geniş yorumlanabildiğini söyleyen Torun, “Bir bayanın alkol almış bir formda cinsel hücum hatasını işleyen kişinin meskenine gitmesini ‘rızası var’ olarak yorumlayabiliyorlar. Ya da çıplak fotoğraflarını atmasını, dekolte giyip, gece dışarı dolaşıp alkollü halde konuşmasını da isteği var olarak algılayabiliyorlar. Buna yönelik çok sayıda karar var ne yazık ki. Bu sebeple tahliye edilen, ceza almayan ya da yeteri kadar ceza almayan fail var” diye konuştu.

Torun, “Failin en üst sondan ceza alması ve tutuklanması için mağdurun tırnak içinde belirtiyorum; ‘alkolsüz, günün uygun saatlerinde dışarıda olan ve gidilmesi makul olan’ yerlerde bulunduğunda ve beyandan öte delilin olduğu durumlarda gereğince ceza verildiğini görüyoruz. İstek kavramı Türkiye hukuk pratiğinde son derece geniş yorumlanıyor. Musa Orhan ve İpek Er hadisesinde, İpek Er’in hata teşkil eden aksiyona başlangıçta isteğinin olduğu tarafında bir yorumla Musa Orhan’ın nitelikli cinsel taarruz fiilini gerçekleştirdiği bakımından gereğince kanıt olmadığı biçiminde bir yorumla Musa Orhan’ın tahliye edildiğini biliyoruz” sözlerini kullandı. İnternet konusuna dikkat çeken Torun, “İnternet kullanımı ve paylaşılan özel manzaralar bir istek beyanı olarak yorumlayabiliyor hakim ve savcılar. Bu manada isteğin ne olduğunu, nerede başlayıp bittiğini, tanışma sitelerinde hesap açmanın, özel imgeler paylaşmanın bir suça istek göstermek olmadığını anlamaları ve bizlerin de daha iyi anlatabilmemiz gerekiyor” dedi.

BAYANIN BEYANI TEMELDİR PRENSİBİ NE MANAYA GELİYOR?

“Kadının beyanı esastır’ prensibinin Yargıtay’ın içtihatlarından biri olduğunu belirten Torun, özelikle ataerkil toplumlarda cinsel dokunulmazlığa yönelik cürümlere ait mağdur olduğunuz tarafında beyanat verdiğinizde bunun sonuçlarını tekrar mağdur yaşayabiliyor. Kimse durup dururken kendini bu türlü bir toplumsal yükün ve türel tarafın altına sokmaz. Bu yüzden bu savlarda bulunan şahısların beyanları dikkate alınmalıdır’ diyor. İspatı olmayan cinsel dokunulmazlığa yönelik kabahatler genelde kimsenin olmadığı, çoğunlukla kanıtın yaratılmadığı cürümler olabiliyor. Çoğunlukla da bu fiillere bayanlar maruz kaldığı için kabul edilmiş bir prensip bu. Özellikle bu fiillere bayanlar yahut çocuklar maruz kaldığı için iftira attığı, palavra söylediği istikametinde bir önyargıyla bu ilkeyi adeta karalıyorlar. Bu prensip tıpkı vakitte adaleti sağlayan, hayat da kurtaran bir prensiptir. 6284 sayılı kanunda bayanın beyanının temel alınacağı ve kanıt olmadan kollayıcı ve öneyici önlemlere hükmedilebileceği yer almaktadır. Bu prensip, ‘kadın ne beyan ediyorsa o doğrudur’ demek değildir, ‘iddianın ciddiye alınması araştırma ve soruşturma başlatılması, gerekirse kovuşturma ile devam edilerek failin ceza alması’ manasına gelir. Tezin aksi elbette ispatlanabilir” değerlendirmesini yaptı.

Avukat Tuba Torun

İSTEĞİN İSPATI

Bayan Cinayetlerini Durduracağız Platformu avukatlarından Gül Erdoğmuş, cinsel akın mağdurlarının tüzel süreçte istek kavramı ile ilgili yaşadığı sorunlardan bahsederek, “Burada meşakkat bağlantının istek ile gerçekleşip gerçekleşmediğinin ispatı noktasıdır. Cinsel cürümler çoğunlukla mahrem alanlarla gerçekleştiği için mağdurun bu vakası şahit ile ispatlaması güçtür. Lakin somut kanıtlarla bunu ispatlamak mümkün; öncelikle beden muayenesi çok değerli, varsa darp raporunun alınması, vakanın akabinde vakit kaybetmeksizin kolluğa müracaat yapılması, yakınlara yaşananların anlatılması ya da şüphelinin hadisesi ikrar eden yazışma ve konuşmaların mevcut olması üzere mahkemelerin değerlendirdiği birçok öge var. İsteğin olduğu sav edilse dahi bu ögelerin varlığı bu isteğin varlığı argümanını çürütmektedir” değerlendirmesinde bulundu.

‘YAŞANILAN TRAVMA SOMUT DELİLLERDEN BİRİ’

Mahkemelerin cinsel akın şikayetinde bulunan mağdurların ruhsal durumunun araştırılması için kâfi adım atmadığını belirten Erdoğmuş, “Mağdurun hadise sonrasında yaşamış olduğu travma hadisenin gerçekliğini ortaya koyan somut delillerden biri. Travmanın kaynağının detaylı olarak açıklandığı tabip raporları yargılama evresinde büyük değer taşıyor. Mahkemeler mağdurun beyanlarının yanlışsız olup olmadığını bu raporlarla da bir noktada teyit ediyor diyebiliriz. Kişinin ruhunda oluşan tahribat en az vücudundaki yaralar kadar değerli. Bu noktada mağdurların ruhsal takviye almalarının hem onların ruh sıhhati açısında hem de yargılama hazırlanacak raporların somut kanıt oluşturacak olması açısında çok büyük kıymet taşıyor. Lakin mahkemeler bu tip davalarda mağdurun ruhsal durumunu araştırmak için kâfi bir adım atmıyor” tabirlerini kullandı.

Avukat Gül Erdoğmuş

‘HAYIR SÖZÜ NAZLANMA OLARAK ALGILANIYOR’

Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü, ataerkil sistem içinde yetişmiş bireylerin yargıda karar alma süreçleri içinde farklı bir bakış açısı geliştirmelerinin mümkün olmadığını belirterek, “Biri ile yemek yemek, yolda yürümek, toplumsal medyadan mesajlaşması mahkeme heyeti gözünde ‘rızası vardır’a hükmedilmesine neden oluyor. Mersin Tarsus’ta bir taciz davasında tacize uğrayan çocuk 3 yaşındaydı ve Yargıtay’a giden dava belgesinde, Yargıtay’ın ‘bağırma ehliyetine sahip bu çocuğun bağırması gerekirdi. Bağırmadığı için isteği vardır’ kararı tuzun koktuğu yerdir. Bizim toplumumuzda bayanların başta cinsel kabahatler olmak üzere şiddeti beyan etmesi zordur. Alkolü bayanı, evlilik içi tecavüzü, toplumsal medya üzerinden tanışmış olmayı, sevgili olsa bile cinsel dokunulmazlığa hürmet konusunu anlamıyorlar. Tüm bunlar için cinsellikte bayanın evet demesi kuralına odaklanmıyorlar. Hayır sözünün manasını nazlanma olarak algılayan bir yargı sistemi ile karşı karşıyayız. Bilhassa toplumsal medya da oluşan hassaslık yargıda daha dikkatli formda karar alma konusunu yavaş yavaş gündeme getiriyor” yorumunda bulundu.

Türkiye Bayan Dernekleri Federasyonu Lideri Canan Güllü

‘MAĞDURLAR İKİNCİL MAĞDURİYET YAŞAMAKTA’

Mağdurların yaşadığı travmanın türel süreçte çok dikkate alınmadığını söyleyen Güllü, “2005 öncesi Türk Ceza Kanunu’na baktığımızda bunu çok net görmekteyiz. Tecavüze uğrayan kişi tecavüz edenle evlendiğinde, tecavüz edenin kabahati affolmaktaydı. Bu bakış açısı senin yaşadığın travmayı görmeyen yargı için çok iyi bir örnektir. Bir bayanın isteği dışında vücuduna dokunulması ve bu süreç için kamu ayağında rehabilite merkezlerinin olmayışı problemli. 2005 yılında bayan örgütlerinin çabası ile bahsettiğim husus yürürlükten kaldırılmıştır. Lakin zihniyet dönüşümü sağlanmadığı için mahkeme salonlarında hala uğradığı tecavüzü tekraren heyet önünde anlatması istenen mağdurlar ikincil mağduriyet yaşamakta. Ayrıyeten ensest davalarında alınan tutuksuz yargılama kararları mağduru görmezden gelerek, tıpkı meskende hem mağdurun hem şüphelinin yaşamasının yaratacağı kaygıyı tedirginliği ne yazık ki düşünmüyorlar. Yeniden bu çocuklar içinde geçerli olan tekrar anlatımlarla yapılan pedagog görüşmelerinin tesirini sıfırlamakta. Şimdilerde mahkemelerde açılan özel odalarda psikolog ile söz almanın yaygınlaştırılması dileğimiz” dedi.

Savcılar, yargıçlar ve kolluk kuvvetlerinin, mağdurların yaşayabileceği travmaya yönelik bilgi ve eğitimlerinin kâfi olmadığını söyleyen Güllü, “Sadece travma değil toplumsal cinsiyet eğitimi ile bayan erkek eşitliği zihniyet dönüşümünün sağlanması gerçekleşmediğinden travma eğitimlerinin maksada ulaşması mümkün değil” biçiminde konuştu.

Sözcü