Dünyayı tesiri altına alan corona virüsü salgını, büyük ölçüde tüm tartışmaların odağında yer alırken aslında gözler bir yandan da ABD seçimlerine çevrilmiş durumda. Mevcut ABD Lideri Donald Trump ile Demokratlar’ın adayı Joe Biden ortasındaki başkanlık yarışında ‘debate’ de (münazara) heyecanı artırmış durumda.

ABD, 3 Kasım’daki seçime gün sayarken, ikinci ve son tartışma da gündeme damga vurdu. Birinci münazaranın yarattığı hayal kırıklığının akabinde ikinci tartışmanın, biraz daha “tartışma” olarak geçtiğinin altı çiziliyor. Trump’ın birinci raundda daima Biden’ın kelamını kesmesi geceye damga vururken münazara beklentileri karşılayamamış ve ABD basının genelinin yaptığı araştırmaların çabucak hemen hepsinde çıkan ortak sonuç manşetlere taşınmıştı: “Tartışmayı kim kazandı bilemiyoruz lakin kaybedenin ABD olduğu kesin…”

Rakiplerin karşı karşıya gelerek; fikirlerini, planlarını yarıştırması teoride harika bir fikir. Lakin pratikte “Unutulmaz Türk solu tartışması” üzere durumlar yaşanabiliyor. Trump ve Biden ortasındaki birinci münazara elbette o derece kaotik değildi lakin ikinci tartışmada bir kişi kelam aldığında başkasının mikrofonunun kapatılması da sorunu ortaya koyuyordu.

Birinci münazaranın yarattığı hayal kırıklığının akabinde ikinci tartışmanın, biraz daha “tartışma” olarak geçtiğinin altı çiziliyor. Fotoğraf: Reuters

Pekala münazaralar siyasi açıdan ne kadar tesirli?

Bahisle ilgili olarak Sözcü.com.tr’ye konuşan İstanbul Üniversitesi İrtibat Fakültesi Bağlantı Sosyolojisi Ana Bilim Kolu Üyesi Prof. Dr. Nurdoğan Rigel ABD’de artık bu tartışmaların tesirini kaybettiğini aktardı:

“ABD’de yavaş yavaş esprisini kaybediyor. Zira artık daha ağır mecralar var. Evvelden kararsızları etkilemek için tek bir mecra vardı. Artık bağlantı bilimcilerin o kadar çok alanda kararsızları etkileme talihi var ki artık bu tartışmalar da tarihi bir klasiğe dönüştü. Biden-Trump tartışmasının akabinde pek de bir şeyin yerinden oynamadığı ortada. Bu bir gelenek olarak devam edecektir elbette ancak yalnızca pandemi periyodunda olduğumuz için ‘debate’in gençlerin ilgisini çektiğinin de altını çizmek lazım.”

ABD basınında yer alan haberlere nazaran Donald Trump, tahminen de bu kuralın da tesiriyle ikinci tartışmanın etkisiz gözüken tarafı oldu. Başkan’ın vakit zaman zorbalığa kaçan lakin dobra da bulunan tutumunu nispeten yumuşatması Biden’ın önünü açarken “Bu kadar fazla vefattan sorumlu olan bir kişi ABD Lideri olarak kalmamalı. Ocak ayında bu virüsün ne kadar tehlikeli olduğunu biliyordu lakin halkla bunu paylaşmadı” diyen Biden manşeti de vermiş oldu.

Ülkede Muhteşem Bowl üzere, Oscar yahut Grammy üzere, tanınan kültürün bir kesimi, bir “showbiz” ögesi olarak görülen münazaraların seçime 11 gün kala, önünde basitçe iki seçeneği olan seçmen üzerinde tesiri ne kadar olur tartışılır lakin bunun ülkemiz için ne kadar özlenen bir kıymet olduğu ortada.

• 1989’da Turgut Özal, Süleyman Demirel ve Erdal İnönü;
• 1991’de ise Mesut Yılmaz, Necmettin Erbakan, Erdal İnönü, Doğu Perinçek, Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit;
• 1995’te Tansu Çiller, Mesut Yılmaz, Alparslan Türkeş, Bülent Ecevit ve Deniz Baykal;
• 2002’de Recep Tayyip Erdoğan ve Deniz Baykal;
• 2019’da ise Ekrem İmamoğlu ve Binali Yıldırım ortasındaki tartışmalar Türk demokrasi tarihi ve Türk yayıncılık tarihine geçti.

2019 Mahallî Seçimleri’nde devrin seçilmiş fakat mazbatasını alamamış İBB Lideri Ekrem İmamoğlu ile AKP’nin adayı Binali Yıldırım’ın, İBB seçimleri için sandığa ikinci kere gidilmeden evvel İsmail Küçükkaya’nın moderatörlüğünde bir ortaya gelmesi ise özlenen tabloyu tekrar yaşattı. O akşam kimin kararının değiştiğini ölçmek yahut kaliteli bir tartışma olduğunu söylemek pek mümkün değildi lakin iki ailenin bir ortaya gelerek poz vermesi ve en azından bir münazara ortamının yıllar sonra oluşması bile kazanımlar olarak tarihe geçti.

Fotoğraf: Depo Photos

Prof. Dr. Rigel, politikleri bir ortaya getiren tartışmaların artık neden yapılmadığı üzerine de tespitlerde bulundu:

“Politikacılar farklı mecralar bulabiliyor. Mecra yoğunluğu buradaki heyecanı ortadan kaldırıyor. Ayrıyeten ülkemizde yıllardır yok olan bir tartışma kültürü ve birbirinin gözünün içine bakarak münazara etme sorunu var. Bu yeni olmadı aslında. 90’larda Mesut Yılmaz ve Tansu Çiller ortasındaki tartışmalarda da tıpkı sıkıntılardan bahsedilirdi. Mesut Yılmaz ekseriyetle karşısındakinin gözünün içine bakmaktan imtina ederdi. Tansu Çiller’in de yakın çekimlerde gözüktüğü üzere birden gözleri dalardı. Daha sonra kulaklık aracılığıyla danışmanlarından direktif aldığı ortaya çıkacaktı. Gözü dalar, mevzudan kopardı ve bahis da dağılıverirdi.”

ABD’nin yakın tarihinde ise üç tartışma ön plana çıkıyor.

• 1960 / Nixon – Kennedy: TV’de yayınlanan birinci tartışma olarak tarihe geçen programda Kennedy’nin genç manzarası ve karizmasının bir avantaja dönüştüğü kayıtlara geçmişti. Birebir vakitte Nixon’la yayından evvel dış siyaset konusuna girilmeyeceği istikametinde anlaşan Kennedy, tartışmanın çabucak başında Soğuk Savaş ile açılışı yapmış ve Nixon’ı aykırı ayakta yakalamıştı. Nixon’ın o gün hasta olması ve ekranda bunun da tesiriyle soluk bir manzara çizmesinin de tesirli olduğu hala söylenmekte.
• 1980 / Carter – Reagan: Donald Trump’la benzerlikler gösterdiği sıkça söylenen Ronald Reagan, Jimmy Carter ile olan tartışmasında birinci devrini geride bırakmış olan Carter’a “Dört yıl öncesine nazaran artık daha mı iyisin?” diye sormuş ve o periyot iktisadı berbata giden ABD vatandaşları için bu soru epey tesirli olmuştu.
• 1992 / Bush – Clinton: Bill Clinton da 1992’de Kennedy’ye misal bir imgeyi çizmişti. Başkanlığında tahminen ABD vatandaşlarına nazaran Kennedy’nin yanına bile yaklaşamadı lakin seçim devrinde Baba Bush olarak da bildiğimiz George H.W. Bush karşısında genç manzarası ve dinamizmiyle yakın giden anketlere nazaran yakın giden seçimde fark yaratmıştı. Bush’un halktan gelen soruların da alındığı tartışmada kendisine yöneltilen bir soru esnasında saatine bakması, bu sebeple yanıt verirken zorlanması ve tıpkı soruya Clinton’ın karşılık verdiği esnada tekrar saatine bakarken görüntülenmesi gündemi sarsmıştı.

Bizde böylesi örneklere rastlamak pek mümkün değil fakat başarısız geçen, beklenen etkiyi yaratamayan tartışmalar bile bir biçimde akılda kalan ayrıntılar içerebiliyor ve bu ayrıntılar tartışmanın önüne geçebiliyor.

Prof. Dr. Nurdoğan Rigel: 60’lardaki bu örnekte art planda vazife alan iletişimciler, Kennedy ile televizyonda nasıl konuşulur üzerine bir çalışma yapmış ve o tartışma bu kümenin başarısı olarak görülmüştü. Fotoğraf: Reuters

“Siyasal irtibatta 60’lardan beri var olan bir model bu” kelamlarıyla bu kültürün oluşumu ve gelişimi ile ilgili ayrıntılar da aktaran Prof. Dr. Nurdoğan Rigel de Nixon-Kennedy ve Bush-Clinton tartışmalarına dikkat çekti: “İlk kez Kennedy ve Nixon ortasındaki tartışma televizyonda yayınlanmıştı. Böylelikle aslında radyo ve televizyon ortasındaki fark da ortaya çıkmıştı. Tartışmayı radyodan dinleyenler hususlara hakimiyetiyle Nixon’ın, televizyon izleyenler ise (ekrana hakimiyeti ve dinamizmi ile) Kennedy’nin önde olduğunu düşünmüştü.”

“60’lardaki bu örnekte art planda vazife alan iletişimciler, Kennedy ile televizyonda nasıl konuşulur üzerine bir çalışma yapmış ve o tartışma bu kümenin başarısı olarak görülmüştü” diyen Rigel, “Kamera takibi, etkin kameraya nazaran profil gösterme yahut poz verme üzere incelikler Nixon’da yoktu. Küçük bir farkla Kennedy ön plana çıktı. Misal bir durumu Clinton’da da görmüş olabiliriz. Clinton da Baba Bush’a nazaran epeyce genç bir politikacıydı” sözlerini kullandı.

Fotoğraflar: Depo Photos

‘BİZDE NİÇİN YOK?!’

Tesirini yitirse de münazaralar demokrasinin zenginleşmesi ve toleransın artması için epeyce değerli. ABD’deki adayların tartışmalarını izleyip “Bizim de bir münazaramız olsa… Bizde niçin yok?” diye sormamak elde değil.

Tartışma kültürünü yine oluşturmak için, herkesin son söylenecek kelamı birinci söylediği ve tartışmaların tüm mecralarda yersiz büyüdüğü bir atmosferi yok etmek için, birbirinin gözünün içine bakarak konuşabilmek ve toleransın kıymetini genç jenerasyonlara da gösterebilmek için münazaralar hayli kıymet arz ediyor.

Sözcü