AB ile yaşanan bağlantılar ezelden beri gelgitli havasını korurken Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun 18 Ocak’ta yaptığı “vize serbestisi” açıklaması kritik mevzunun yine gündeme düşmesine neden oldu. Çavuşoğlu, “Bugün müzakereler ile ilgili ‘yeni fasıllar çabucak açılabilir’ desem doğruyu söylememiş oluruz. Biz istemediğimiz için değil, Avrupa Birliği istemediği için genişleme siyasetleri ile ilgili problemler olduğu için. Fakat vize serbestisi hayata geçebilir, bu bir sözdür” derken son cümle “Acaba bu kere olur mu?” sorusunu doğurdu.

2000’li yılların başlarında ivmelenen ve 2004’te eşiğine kadar geldiğimiz Avrupa Birliği kapısı -yani “tam üyelik”- artık gerçekçi bir amaç olarak görülmezken (kimine nazaran hiçbir vakit gerçekçi bir amaç değildi) vize serbestisi tam üyeliğe kıyasla elde edilmesi mümkün bir sonuç olarak görülüyor.

MÜLTECİ KRİZİ İLE GÜNDEME GELDİ

Suriye’deki iç savaştan kaçarak, yasadışı yollarla AB topraklarına girmek isteyen mültecilerin Türkiye’yi geçiş bölgesi olarak kullandığı Mülteci Krizi’nin patlak verdiği 2013 yılında Geri Kabul Mutabakatı imzalanırken bu mutabakatın hususlarından biri de Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarına kısa müddetli seyahatlerde AB’ye girişte vize serbestisi uygulanmasıydı. Buna nazaran Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları her 180 günde bir 90 günlük seyahat hakkı elde edecekti.

18 Mart 2016’da bu muahedeye bağlı Ortak Aksiyon Planı hayata geçerken mülteci muahedesinde Türkiye’ye iki eşit taksit halinde 6 milyar Euro’luk finansal yardım yapılması, Türkiye vatandaşlarına AB ülkeleri için vize kolaylığı ve Türkiye’nin AB’ye giriş sürecinin hızlandırılması üzere hususlar yer alıyordu. Yine gündeme gelen görüşmelerde olumlu bir sonuç çıkma ihtimalini Prof. Dr. Ahmet Kasım Han’a sorduk. Sozcu.com.tr’ye açıklamalarda bulunan Prof. Dr. Han şunları söyledi:

“Avrupa Birliği ile tekrar bir gündem oluşturarak, aslında eski bir gündemi tekrar ön plana çıkararak bir görüşme tabanı oluşturmak ve bir angajman yaratmak isteniyor. Bugünün şartlarında buna ‘faydasız’ diyemeyiz. Çünkü bunun gerçekçi olup olmamasından bağımsız olarak taraflar ortasında bir görüşme dinamiği yaratılırsa, bu görüşme dinamiğinin epey uzun bir müddettir donmuş ve negatif bir manzarada olan Türkiye-AB münasebetlerini yine bir ölçü da olsa hareketlendirme ihtimali var.”

‘GÜMRÜK BİRLİĞİ KONUSU DAHA ÖNEMLİ’

“Burada ayrıyeten beklentilerin ve bilgi akışının çok dikkatli yönetilmesi gerekiyor. Zira ‘Biz bu gündemi tekrar açtık ve tekrar olmadı’ diyerek bütün bir ilgiye daha fazla ziyan verecek bir noktaya gelinmesini de önlemek lazım” diyen Prof. Dr. Han, “Türkiye’nin aslında yapan biçimde AB ile tartışabileceği ve örtüşen çıkarları bulunan iki tane ortak mevzu var. Bir tanesi vize serbestisi problemi. Oburu ise hiç kuşkusuz kamuoyunda ‘Gümrük Birliği’nin yenilenmesi’ diye bilinen süreç” dedi.

“İkincisi, birincisine nazaran daha kıymetlidir ayrıca” diye konuşan Han, “İkincisinde AB, bugün Türkiye’nin belirli kriterlerde ilerleme kaydettiğini değerlendirdiği hal ile Türkiye’yle bu görüşmeleri yapmaya hazır ve istekli olmadığını gösteriyor” tabirlerini kullandı.

T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığı resmi internet sitesinde Vize Serbestisi Yol Haritası’na yer verirken karşılanması gereken 72 kriterin;

• Evrak Güvenliği
• Göç İdaresi
• Kamu Nizamı ve Güvenliği
• Temel Haklar
• Sistemsiz Göçmenlerin Geri Kabulü

temalarından oluştuğunu belirtiyor.

Bu 72 kriterden şu ana kadar 67’si yerine getirilirken geriye 5 kritik unsur kaldı. Kelam konusu 5 unsur ise şöyle:

• AB tavsiyeleri doğrultusunda, yolsuzluğun önlenmesi için önlemlere geçilmelidir.
• AB standartlarına uygun şahsî bilgilerin korunmasına ait ulusal mevzuatın ahenkleştirilmesi gerekmektedir.
• Europol ile bir mutabakat yapılması gerekiyor.
• Türkiye’nin cezai mevzularda bütün AB üyeleri ile çalışması gerekiyor.
• Türkiye’nin Avrupa standartlarıyla uyumlu olan terör maddelerini yerine getirmesi gerekmektedir.

‘BANKER BİLO’DAKİ GİBİ…’

Prof. Dr. Han bu noktada “AB muhtemelen tıpkı hususları gündeme getirecektir” diyor. Han ayrıyeten, “Kabul merkezi orası olduğu için Banker Bilo’daki üzere ‘Bakın biz bunları yapmadık lakin sorun bakalım niçin yapmadık’ diyip yapmamakta çok haklı olduğumuzu ileri sürecek tezler -bu tezlerin haklılığından yahut haksızlığından bağımsız olmak kaydıyla- karşı tarafın bizi teyit etmesiyle sonuçlanacak üzere durmuyor” sözlerini kullanmakta.

ERDOĞAN DA VURGULADI

2021’in birinci günlerinde hususa değinen Cumhurbaşkanı Erdoğan da Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, Türk vatandaşlarına vize serbestisi sağlanması ve üyelik müzakerelerinde adım atılması gerektiğini bildirmişti. Cumhurbaşkanı Erdoğan, karşılıklı itimadın tekrar tesis edilmesi, istişare düzeneklerinin tekrar işletilmesi, komşudan öte müzakere sürecindeki aday ülke olan Türkiye’ye yönelik dışlayıcı, ayrımcı aksiyon ve telaffuzlara son verilmesi gerektiğini vurgulamıştı.

Mutabakat uyarınca Türkiye’ye vize muafiyeti hakkı tanıması konusunda görüşmelerin sürdüğü Europol muahedesi dışında kalan hususlarda ilerleme sağlanmazken Türkiye, Şubat 2020’de 5 AB üyesi ülke ve Brexit evresindeki Birleşik Krallık vatandaşlarına vize özgürlüğü tanıma kararı almıştı.

Aksoy yaptığı yazılı açıklamada ise “Bu adımla, anılan ülkelerle turizm potansiyelimizin artırılmasının yanı sıra ticari, ekonomik ve kültürel münasebetlerimizin daha da geliştirilmesi amaçlanmaktadır” dedi lakin pandemi meskendeki hesapları turizm konusunda suya düşürdü.

MERKEL: ‘POZİTİF BİR GÜNDEM İSTİYORUZ’

Ekim 2020’de AB Önderler Zirvesi’nde konuşan Angela Merkel de “Türkiye ile olumlu bir gündem istiyoruz. Son vakitlerde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile çok sık görüştüm. Alakalarda, olumlu bir gündem iki tarafın da çıkarına. Aralık ayında vize serbestisi konusu görüşülecek” demişti. Merkel, Türkiye’nin AB’nin komşusu ve NATO üyesi olduğuna işaret ederken, vize serbestisi konusunun aralık ayına kadar “sağlam bir formda çalışılması gerektiğinin” de altını çizmişti.

Bu noktada alakaların dinamiğine de dikkat çeken Prof. Dr. Ahmet Kasım Han, “Buradaki dinamik çok kolay. Bunun için toplumsal bilimci olmak gerekmiyor. Karşınızda bir merci var. Sizin istediğiniz onda. Kararı orası verecek. Bu kararı vermek için kriter koymuşlar. Bu kriterleri kabul edip etmeme yetkisi de tek taraflı olarak onlarda. Münasebetiyle sizin kendinizi anlatmanız değerlidir lakin ‘Siz bunları hiç yerine getirmemişsiniz ki’ diyen bir tarafa zorla kendinizi kabul ettirmek de mümkün değil. Haklı yahut haksız olmanızdan bağımsız bir mevzu.

Vize Serbestisi Diyaloğu Mutabakat Metni ve Geri Kabul Mutabakatı 16 Aralık 2013’te imzalanırken o kritik güne dönüş yapmak gerekirse şu telaffuzlar dikkat çekiyor. Periyodun Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu, “Önümüzde üç basamak var. Birincisi bugünden başlayacak olan ruhsal ihtilal basamağıdır. Algılar değişecek, vize serbestisi ile Türkiye ve AB halkları ortasında bağlantıda yeni devir başlayacak. İkinci kademede, önümüzdeki 3-3,5 yıl boyunca kurumlar ortasındaki çalışmalar hızlanacak ve kapasitemiz artacak. En kıymetlisi ise uzun vadede Türkiye ve Avrupa halkları, ağır bir etkileşim içine girecekler” demişti.

Merasimde konuşan AB İçişleri Komiseri Cecilia Malmström ise Türkiye ile AB ortasındaki işbirliği için değerli bir adım atıldığını belirterek, “Paralel olarak iki kıymetli teşebbüs başlatıyoruz ve böylelikle halklarımızı birleştiriyor, karşılıklı inanç inşa ediyoruz. Bunların ikili bağlantılarımıza son derece değerli tesirleri olacak ve vatandaşlarımız bunun olumlu tesirlerini yakın periyotta görebilecekler” tabirlerini kullanmıştı.

Sözcü