Türkiye’de pandemi sürecinin nasıl yönetildiği birinci olayın resmen açıklandığı günden bu yana önemli bir tartışma konusu. Sıkıntı kararları gerektiren bu güç vakitlerde atılan adımlar, alınan kararlar, olağanlaşma süreci ve ‘yeni normal’ daima tartışıldı, tartışılmaya da devam edilecek.

Tüm bu tartışmalara biçim veren argümanların içinde pandeminin ekonomik tesirleri de yer alıyor ve haliyle kararlar bu perspektif de ele alınarak bedellendiriliyor. Pandemiden etkilenen kesimler ortasında tiyatro ve müzik kesimi de önlerde yer alıyor. Bölümün paydaşlarının büyük bir çoğunluğu tedbir olarak karşılarına çıkan iptaller ve ertelemeleri haklı bulmakla birlikte bilhassa bu iki dalın ‘normalleşme’ sürecinde göz arkası edildiğinden şikayetçi.

Pekala bu durum, iptaller ve ertelemeler ne boyutta?

Birinci örnek olarak kendimden başlayayım. 14 Ocak 2020’de, 28 Şubat 2020 tarihinde gerçekleşmesi beklenen Altın Gün konserine bilet almıştım. Corona nedeniyle konser, 18-19 Eylül tarihine ertelendi. Fakat tek bir erteleme kâfi olmayacaktı. 31 Ağustos 2020’de konserin tekrar ertelendiği bilgisi geldi. Fakat bu kere yeni tarih duyurulmadı. Konser bir noktada gerçekleşecek mi kestirmek güç lakin buradan yola çıkarak genel tabloya baktığımızda sorunun büyüklüğünü rahatlıkla görebiliyoruz.

‘3 BİN 200’ÜN ÜZERİNDE AKTİFLİK İPTAL OLDU’

Bahisle ilgili olarak Sozcu.com.tr’ye açıklamalarda bulunan Biletix Genel Müdürü M. Kemal Erdine, “Mart ayının ikinci haftası prestijiyle, Biletix olarak bilet satış ve dağıtımını üstlendiğimiz 3 bin 200’ün üzerinde aktiflik iptal oldu, 400’ün üzerinde aktiflik ise ertelendi” tabirlerini kullandı.

Biletix Genel Müdürü M. Kemal Erdine, “Kültürel etkinlikler Türk toplumunun en kıymetli kesimlerinden biri ve etkinliklere iştirakin özlendiğini görüyoruz” dedi. Fotoğraf: Biletix

Seyircisiz gerçekleştirileceği kararı çıkmadan önce 10 binden fazla bilet satılan Formula 1 DHL Türkiye Grand Prix 2020 de dahil olmak üzere tüm tertiplerde bilet iadesi çalışmalarının sürdüğünü aktaran Erdine, “Ekibimiz binlerce aktifliğin bilet iadesini yapmak için çalışıyor ve her bir geri ödeme süreci tamamlandı. Bu, Formula 1 DHL Türkiye Grand Prix 2020 aktifliğinin seyircisiz yapılacağına dair son duyuruyu takiben yapılan tüm iadeleri de içeriyor. Sanatseverler bir numaralı önceliğimizdir ve grubumuzun bu mühlet boyunca onlara yardımcı olmak için yaptığı ve yapmaya devam ettiği işten çok gurur duyuyorum” dedi.

Türkiye’nin en değerli caz piyanistlerinden biri olan Selen Gülün’le konuştuğumuzda o da net bir tenkit getiriyor: “Bu yalnızlaştırılma ve sahipsizlik içinde, elbette devletten beklediğimiz kültürel ve sanatsal aktivitelere maddi ya da manevi dayanak gelmedi. Bu ortada o denli acayip şeyler oluyor ki ülkede, mevzu bir türlü müzisyenlerin yaşamsal meselelerine gelemiyor sanırım. Yoksa bu sessizliğin diğer bir açıklaması olamaz.”

‘İBB’NİN DESTEKLEDİĞİ AKTİFLİKLERİN İPTALİ SİYASİ BİR KARAR’

Bölümün durmasının sesçi, ışıkçı, menajer, güvenlik vazifelisi üzere birçok farklı alanda çalışan insanın işsiz kalması manasına geldiğini de aktaran Gülün, “İBB’nin desteklediği açık hava konserlerinin ve öteki açık alan müzik etkinliklerinin iptalini siyasi bir karar olarak algılıyorum. Biz aylardır mevsim müsait, dışarılarda tedbir alındığında çalabiliriz diye hevesle sonbaharı bekledik. Kapalı yerler açık, bir kısmında rastgele bir denetleme olmadan canlı müzik bile çalınırken denetimli gerçekleşen toplumsal aralıklı açık hava konserlerinin iptalinin haklı münasebeti olamaz” sözlerini de kullandı.

Selen Gülün: “Müzisyenlerin canı kalmadı ve çok daha güçlü bir kış var önümüzde…” Fotoğraf: İKSV

Selen Gülün çarpıcı bir ayrıntıya daha değiniyor: “Belli ki bölümde hiçbir şey işlemiyormuş. Bu öz tenkitle başlarsak, dayanışmaya kapı aralayabiliriz. Toplumsal sigortası olmayan, aylardır hiç para kazanamamış, tüm yatırımını iyi bir müzisyen olmak için harcamış ve bu hayatı kurgulayabilmek için aslında bir çok özveride bulunmuş bireylerden anlayış beklemek yerine bu insanların başrolde olduğu bölüme nasıl can katabiliriz bunları konuşmamız gerekiyor. Müzisyenlerin canı kalmadı ve çok daha şiddetli bir kış var önümüzde…”

Daha sonra pası tekrar müziğe atmak üzere tiyatroya dönelim ve Selen Gülün’ün tabloyu ortaya koyduğu müzisyen ve kesim çalışanı profillerinden çok da uzak olmayan bir öbür profile dönelim. Tiyatro bölümünde ‘freelance’ olarak çalışan Ş. Buğra Akkemik ise pandemi sürecinin büyük bir kısmını işsiz geçirdiğini aktardı. İstanbul Bilgi Üniversitesi Sahne ve Şov Sanatları Yönetimi’nden 2016’da mezun olan ve o günden bu yana bölüme emek veren Akkemik, pandemi sürecinden evvel kendisini maddi ve manevi olarak tatmin etmeyecek işleri kabul ettiğini de lisana getirdi.

Aslında zorluklar içinde ilerlemeye çalışan özel tiyatroları daha büyük zorlukların bekleyebileceğini söyleyen Akkemik, “Kısa vadede pek çok kurumun daha fazla dayanamayarak kapanacağını düşünüyorum. Bilhassa bir yeri olan ve bunun gereği olarak kira, vergi, işçi maaşı, elektrik, su, paklık üzere sarfiyatları olan kurumlar çok sıkıntı durumda. Daha şimdiden kimilerinin kapandığını yahut kapanma tehlikesi yaşadığını gördük; şimdi medyaya ve toplumsal medyaya yansımayanlar da var. Kriz ortamı devam ettikçe bu üzere haberleri daha büyük ekonomik gücü olan kurumlar için de duyacağımızı düşünüyorum. Bir de şu anda tek tük gerçekleştirilen tiyatro aktifliklerine baktığımda bağımsız tiyatroların hissesinin çok yıkıcı bir oranda düştüğünü gözlemliyorum” diye konuştu.

Tiyatro izleyici sayısında geçen yıla oranla önemli azalmalar kaydedildi. Kent Tiyatroları, 2019’da, aylık ortalama 51 bin 689 seyirciye ulaşırken, 2020 yılında, COVID-19 sebebiyle bu sayı 24 bin 503’te kaldı. Aylık ortalama aktiflik sayısı, 2019’da 446, 2020’de ise 263 oldu.

Fotoğraflar: Serdar Aydın

Görüşüne başvurduğumuz bir öbür isim de Alp Ersönmez oldu. Türkiye’nin en değerli bas gitaristleri ortasında gösterilen ve caz performanslarının yanı sıra Tarkan’a da turnelerinde eşlik eden Ersönmez, bölümün büyüklüğüne vurgu yaptı:

“Her güç vakitte, problemli toplumsal vakada olduğu üzere sanat ve sanatçı yeniden korunmadı ve korunmuyor. Sanat çok büyük bir dal ve yalnızca eser sunan insan olarak değerlendirmemek gerekiyor. Konser çıkışında köfte satan, piyano taşıyan, konserde koltuğa yastık veren de daima bu bölümün çalışanı. Kesimin en değerli açığı, önemli ve fonksiyonunu hakkıyla yerine getiren bir sendikanın olmayışı. Plajlarlardaki kalabalığa göz yumup, sanat bölümünün de talebi olan ‘kontrollü etkinliklere’ evvel çok hudutlu sayıda müsaade verip daha sonra bunları iptal etmek, tedbir değil cezalandırma oluyor.”

‘ONLARCA İNSAN FİİLEN İŞTEN ÇIKARILMIŞ OLUYOR’

Ersönmez ayrıyeten “Borcu olanın, gündelik karla yaşayan pek çok dal çalışanının meskeninde ne pişiyor düşünebiliyor musunuz” derken dikkat çeken bir gerçeğe de “Sanayide yahut ticarette işten çıkarma yasak tahminen fakat sanat o denli bir dal değil. Konser yapılmadığı vakit onlarca insan fiilen işten çıkarılmış oluyor. Diğer bir iş yapamayacak olan yetişmiş pek çok dal çalışanı meskeninde bekliyor” vurgusunu yaptı.

Yeşim Özsoy: “Çoğu insan durumun vehametinin farkında değil. Birçok sahne kapandı. Kapanmak zorunda.” Fotoğraf: Tiyatro Kooperatifi

Krize değinmişken tiyatro sahnesine geri dönmekte yarar var. Tiyatro Kooperatifi İdare Konseyi Lider Yardımcısı Yeşim Özsoy da görüşüne başvurduğumuz isimlerden. Yakın vakit evvel Galata Perform’u kapatmak zorunda kalan Özsoy, 2013’ten bu yana bir kriz yaşandığının da altını çiziyor:

“Bizim mekanımızı kapatmamız ise aslında tiyatromuzda var olan 2013 sonrası çöküşle alakalı. Devletin, Devlet ve Kent tiyatrolarına denetimli dayanağının dışında; sansürün olmadığı, tiyatroların piyasaya mahkum olmadığı bir denklem yaratılması koşul.”

Pandemi sürecinin olası tesirine de değinen Özsoy, “Bu devirde zati ‘ticari’ bir alanda olup, bilet satışına dayanan tiyatrolar düşünce çektiler alışılmış. Bu bizim genel olarak yapısal problemlerimizden kaynaklanıyor. Teminatsız alan, arazlarıyla daha da berbat bir formda ortaya çıktı. Geleceğe dönük bir yaprak dökümü başladı. Bu yaprak dökümü devam edecektir. Tiyatrolar, kendilerini adapte edip seyirciyle bağını kurarak yardım aldığı sürece ayakta kalacaktır” dedi.

Durumun problemli olduğu aşikar ve ufukta da ne yazık ki mahallî idarelerin teşebbüsleri dışında tahlil ışığı görünmüyor. Yaz devrinde bir kısım aktifliklerin gerçekleşebildiğini göz önüne alırsak havaların soğuyacağı periyotta kapalı alanlarda yapılması planlanan aktifliklerin akıbeti de belgisiz olacak.

Tıpkı vakitte ülkemizde düzenlenen milletlerarası şenlikler de seyahat manileri nedeniyle ya büsbütün iptal oldu ya da mahallî sanatkarların iştirakiyle online olarak düzenlendi. İKSV’nin düzenlediği İstanbul Caz Şenliği de bu türlü bir şenlik oldu. Öde-izle yoluyla online konserler formunda sanatseverlere sunulan şenlikte, Selen Gülün de çaldı, Alp Ersönmez de.

İKSV, İstanbul Caz Festivali’nden sonra İstanbul Müzik Festivali’ni de online olarak gerçekleştirecek.

Alp Ersönmez bununla ilgili olarak “YouTube kanalları ve online performanslar daha faal olacak. Telif sistemi daha iyi çalışmalı” derken “Online konser fikri gelecekte müziğin normali olur mu” sorusuna ise “Sanmıyorum. Lakin konserlerde insanların rahat davranabilmesinin önünde uzun bir vakit var” biçiminde cevap verdi. Birebir soruya Selen Gülün’ün karşılığı ise şöyle oldu:

“Yeni olağanın ne olacağı konusunda bir şey öngörmek çok güç bence şu anda. Başta bir online konser yağmuru oldu ancak sonra tabiatıyla sönümlendi… Müzisyenlerin parasız, karşılıksız çalışması, çalması, üretmesi beklentisinin oluşacağı rastgele bir platforma şiddetle karşı olduğumu açıkça belirtmek isterim. Biletlerde hak paylaşımı ve teliflerde ihtimam olmayan hiçbir mutabakatın yapılmaması gerektiğini düşünüyorum. Müzisyenin olmadığı, yok sayıldığı rastgele bir ortamda müzik de olamaz. Mevzu bu kadar kolay.”

Sözcü