METİN AKTAŞOĞLU | Murica: Ekseriyetle ABD’nin kırsal eyaletlerinde yaşayan, yüklü olarak beyaz ve Cumhuriyetçi Parti destekçisi ABD vatandaşlarının, sığ milliyetçiliğini ve aksanlı ‘America’ söylemlerini tiye almak için kullanılan argo tabir.

This is America (Skrrt, skrrt, woo) /  Don’t catch you slippin’ now (Ayy) / Look how I’m livin’ now / Police be trippin’ now (Woo) / Yeah, this is America (Woo, ayy) / Guns in my area (Word, my area) / I got the strap (Ayy, ayy) / I gotta carry ’em

(Amerika, bu! / Seni tökezlerken yakalamasın / Bak, nasıl yaşıyorum / Polis bir triplerde / Evet, Amerika bu / Mahallemde silahlar / Benim de belimde / Ben de taşımak zorundayım)

Donald Glover yahut müzik dünyasında bilinen mahlasıyla Childish Gambino, üstte kelamlarının bir kısmı yazan This is America isimli modülü ve kesime Hiro Murai direktörlüğünde çekilen klip ile ABD’deki sistematik ırkçılığı ve ABD toplumundaki nefret sorununu sert bir formda herkesin yüzüne vurmuştu.

2019 Grammy Ödülleri’nde Yılın En Düzgün Kaydı, Yılın En iyi Müziği, En Yeterli Rap/Vokal Performansı ve En Âlâ Klip mükafatlarına layık görülen kesim, sert bildirisiyle aldığı mükafatların ötesine aslında geçmiş durumda lakin klibiyle birlikte 5 Mayıs 2018’de yayınlanan modül çıktığından ABD’de pek de bir şey değişmedi. Zira “gerçek Amerika” hatta “Murica!” bir görüntü kliple, bir müzikle, bir şiirle değişebilecek noktada değil. Bunlar sırf uzunca bir yolun küçük lakin pahalı taşları olabilir…

Spor üzerinden verilen bildirileri da emsal bir noktaya koyabiliriz. NBA’de gündeme gelen toplu grev yahut basına yansıyan tabiriyle boykot ihtimali ve hareketi, bildirinin saha içinde verilmesi fikrinin baskın çıktığı bir aksiyona dönüştü. Aslında yanlışsız olan da buydu tahminen lakin “gerçek ABD’nin” aynası olarak görebileceğimiz NFL’de birinci haftada yaşanan bir hadise Twitter siyasetinin bir karşılığının ne yazık ki olmadığını da tekrar gösterdi. Yani “değişim” bile şimdilik NFL’de işleri değiştiremedi!

Ancak evvel Ağustos 2016’ya gitmemiz gerek…

NFL’de 2016 döneminin hazırlık maçları (preseason) periyodunda, San Francisco 49ers’ın yıldız quarterback’i Colin Kaepernick, her maç öncesi çalınan ABD ulusal marşı esnasında, evvel seremonide bench’te oturmaya, daha sonra da kenarda diz çökmeye başladı. Birinci başlarda dikkat çekmeyen bu aksiyon, Kaepernick’e dayanak verenlerin artması ve oyuncunun da polisin siyahlara yönelik uyguladığı sistematik ayrımcılık ve şiddete karşı verdiği iletilerle ülke genelinde tartışılmaya başlandı.

NFL bu süreçte Colin Kaepernick’e resmen bir ceza vermedi lakin 2012’de Muhteşem Bowl’da uzunluk gösteren ve ligin kalburüstü oyun kurucuları ortasında yer alan Colin Kaepernick, o devirden bu yana forma giyemiyor. Adeta kara listeye alınan 32 yaşındaki QB, vakitle haklı çıktı. Donald Trump miting alanlarında ona açık açık küfür etmişti, ligden aforoz edildi lakin günün sonunda NFL Komisyoneri Roger Goodell, bu yıl peş peşe yaşanan polis şiddeti hadiselerinden ve Black Lives Matter hareketinin, ülke genelinde önemli hareketlere dönüşmesinin akabinde “Colin Kaepernick haklıymış meğer” deyiverdi. Elbette bu açıklama bir adım lakin muhakkak tatmin edici değil ve Kaepernick hala boşta…

NFL ile NBA’i ayıran noktayı görmek için globalleşme kederlerine bakmakta fayda var. NBA, basketbolun dünyadaki popülaritesinin de tesiriyle her geçen gün daha küreselleşirken NFL, her dönem İngiltere’de oynanan birkaç maçla bu akımın sırf ucundan tutabiliyor. NFL kendi yerelliğinden mutlu ve tertibin nereden baksan bir statükocu tarafı da var.

Biraz mübalağa etmek gerekirse NFL maçlarında 4.0 motor, akaryakıtlı kamyonet reklamları görürsünüz, NBA’de ise karşısınıza hybrid araçların reklamlarının çıkması daha mümkün. Bu ayrım NFL’in iki ortada bir derede kalışını da açıklıyor aslında. Bir yanda değişen dünya, öbür yanda bu değişime çok da sıcak bakmayan geniş taraftar kitleleri… NFL’in beli biraz da bu sebepten dolayı daha yavaş dönüyor.

Eylül 2020’ye geri dönelim…

Kansas City mahallî idaresinin de müsaadesiyle kısıtlı seyirciyle oynanan ve NFL’de yeni dönemin birinci maçı olan 10 Eylül’deki Kansas City Chiefs – Houston Texans maçı öncesinde iki grup oyuncuları kol kola girdi ve toplumsal adaletsizliğe reaksiyon için bir dakikalık hürmet duruşunda bulundu. Fakat bu birlik ve beraberlik bildirisinin öncesinde ve esnasında yaşananlar büyük çapta bir tartışma yarattı.

Siyah ulusal marşı olarak da düşünülen “Lift Every Voice and Sing” ve ABD ulusal marşı esnasında Houston Texans grubu soyunma odasından çıkmadı. Texans’ın futbol operasyonlarından sorumlu lider yardımcısı Jack Easterby “Bir müziğe dayanak verip oburunu gölgede bırakıyoruz üzere hissedilmemek için çıkmama kararı aldık” açıklamasında bulundu. NFL ekipleri lig idaresinin de kararıyla, marşlar sırasında hareketlerinde özgür olacaklar.

Lakin daha çarpıcı olan ise “birliktelik mesajı” verildiğinde ortaya çıkan reaksiyon oldu. Texans alana çıktığında ve iki ekip hürmet duruşunda bulunduğu sırada tribünlerdeki 16 bin taraftarın bir kısmı hürmet duruşunu ve toplumsal eşitlik iletilerini ıslıkladı. Şoke eden bu reaksiyonun Kansas City cephesinde farklı bir art planı da var.

“Tomahawk Chop” olarak bilinen tezahürat ve Yerli Amerikalılar’ı rahatsız edebilecek tüm semboller kulüp tarafından statlarda yasaklandı. Bir kesim yuhalamanın bununla ilgili olduğunu öne sürüyor fakat bu, sorunun boyutunu pek de küçültmüyor. Çünkü taraftarların ırkçı olarak kabul edilen tabirlerin yasaklanmasını yuhalamasıyla hürmet duruşunu yuhalaması ortasında çok da bir fark yok.

İsmi Yerli Amerikalılar’ı taklit eden Harold Roe Bartle ismindeki bir beyaz izci kümesi liderinin lakabından gelen Kansas City Chiefs, 1959’da konulan ismi üzerinden de tartışma odağı haline gelmiş durumda. Chiefs, Washington Football Team olarak değiştirmek zorunda kalan Washington Redskins’in (Kızılderililer) yaşadığı süreci yaşamak istemiyor.

Yuhalama hadisesine dönecek olursak, hadisenin akabinde The Guardian için bir yazı kaleme alan eski NBA oyuncusu Etan Thomas, Arrowhead Stadium’da hürmet duruşu esnasında skorboardlara yansıyan iletilere dikkat çekti:

“Eşitliği destekliyoruz. Irkçılığa son vermeliyiz. Herkes için adalete inanıyoruz. Polis şiddetine son vermeliyiz. Şartsız aşkı seçiyoruz. Black Lives Matter’a inanıyoruz. It Takes All of Us (“birlikte harekete geçmeliyiz” manasına gelen ve cinsel şiddete karşı verilen bir mesaj).

Bu bildiriler orduyu kötülemiyor. Beyazlara saldırmıyor (hatta bu iletiler hem siyah hem de beyaz oyuncular tarafından destekleniyor). Kime oy vereceğinizi telkin etmiyor. Bayrağın yakılmasına davette bulunmuyor. Irk ve politik maksatlar fark etmeksizin yanlışsız düşünen herkese mantıklı gelecek kolay bir maksadı lisana getiriyor. Buna karşın yuhalamalar o kadar yüksekti ki televizyonlardan duyuldu ve tüm dünyadaki futbolseverleri şaşkınlık içinde bıraktı.”

Thomas, NFL için de çok değerli olan bu türlü bir anda, eşitlik ve adaletin ehemmiyetinin vurgulandığı, ırkçılıkla gayretin altının çizildiği bu türlü bir anda, yaşanan bu hadisenin nedeni arıyor ve ABD’de işlerin olduğu üzere kalmasını isteyen önemli bir kısmın varlığına dikkat çekiyor.

Vakanın bir de oyuncular boyutu var. NFL’in son şampiyonu Chiefs, daha 7 Temmuz 2020’de siyah bir baba ve beyaz bir annenin oğlu olan yıldız oyun kurucusu Patrick Mahomes’a 10 yıllık bir kontrat imzalatmıştı. Tarihin en büyük kontratlarından birine imza atan ve ligin kıymetli yıldızları ortasında yer alan 24 yaşındaki oyun kurucu, en az 450 milyon dolar kazanacak. 2031 sonuna kadar kazanacağı para ise 503 milyon doları bulabilecek. Aslında bu da içine düşülen bu büyük ikilemi gözler önüne seriyor.

NBA’i olduğu üzere NFL’i de var eden siyah oyuncular. Bu dev yapıyı yaratanlar bu yıldız isimler. Lakin NBA’deki “uslu çocuklar” devri nasıl bittiyse NFL’de de bu sona erecek. Süreç çok yavaş işliyor lakin bu değişecek.

Sürecin çok yavaş işlediğinin bir diğer göstergesi de James Baldwin’e bakınca ortaya çıkıyor. Siyah edebiyatının en kıymetli kalemlerinden biri olan ABD’li aktivist müellif James Baldwin, I Am Not Your Negro (Ben Senin Zencin Değilim, Kırmızı Kedi, çev: Sevin Okyay, Haziran 2020) isimli yapıtında 1965’te Robert Kennedy’nin bir konuşmasını eleştiriyor ve uslu durmak kavramını şöyle alıyor:

“Örneğin sabık Adalet Bakanı Mr. Robert Kennedy’nin Amerika’da kırk yıl içinde bir zenci liderimiz olması düşünülebiliri dediğini hatırlıyorum… Harlem’de berberdeki adamın bakış açısına nazaran Bobby Kennedy buraya daha dün geldi ve şimdiden başkanlık yolunda. Biz dört yüz yıldır buradayız ve artık bize tahminen kırk yıl içinde, şayet iyi davranırsanız, lider olmanıza müsaade veririz, diyor.”

Yeniden Baldwin, 1968’de Dick Cavett Show’da şöyle konuşuyor ve Colin Kaepernick’in yahut ABD’de polisten şiddet gören tüm siyahların yaşadığı ayrımcılığı gözler önüne seriyor:

“Dünyanın rastgele bir yerinde bir beyaz adam ‘bana ya özgürlük, ya vefat verin’ deyince bütün beyaz dünya alkışlıyor. Siyah bir adam büsbütün, sözü sözüne tıpkı şeyi söyleyince, hatalı olduğuna hükmediliyor ve hatalı muamelesi görüyor ve bu pis zenciden örnek oluşturmak için mümkün olan her şey yapılıyor ki bir daha onun gibisi çıkmasın.”

James Baldwin sorunun tahliline de işaret ediyor. Dikkate alınması dileğiyle:

“Beyazların yapması gereken kendi kalplerinde neden her şeyden evvel bir ‘pis zenci’ olması gerektiğini bulmaktır, zira ben pis zenci değilim, bir adamım… Şayet buradaki pis zenci ben değilsem ve onu sen icat ettinse, siz beyazlar onu icat ettinizse, niçin olduğunu bulmanız gerek. Ve bu ülkenin geleceği de buna dayanıyor, bu soruyu sorabilip soramadığına…”

Sözcü