Antik çağın temelleri üzerinde yer alan Türkiye’de yapılan arkeolojik hafriyatlarda ortaya çıkan lahit mezarlar sanatsal dizaynları ile bilim insanlarının ilgisini çekmeye devam ediyor. Bedel biçilemeyen bu sanatsal mezarlar, kimi vakit talih yapıtı, kimi vakit da kaçak kazılarla ortaya çıkarılarak büyük tahribatlara maruz kalmış. Son yıllarda Bursa’nın İznik ilçesinde tespit edilen antik Roma mezarlığı arkeoloji dünyasında yeni bir heyecan yarattı. Sanat Tarihçisi Doğan Özgün Kolaç, SÖZCÜ HaftaSonu’na antik Roma’nın meyyit gömme adetlerini anlattı.

Doğan Özgün Kolaç

İKİ CİNS MEZAR TAŞI VAR

Yüzlerce yıl toprak altında kaldıktan sonra gün yüzüne çıkarılan tonlarca yükteki lahitler müze bahçelerinde ve ören yerlerinde sergilenmekte. Lahitlerin mezardan çok birer sanat yapıtı olduğunu lisana getiren Kolaç, gizemli mezarlar hakkında şunları söyledi: “Roma nekropollerinde (mezarlık) gözlenen mezar taşları iki küme altında kıymetlendirilebilir: Kabartmalı mezar taşları ve düz mezar stelleri… Kabartmalı mezar taşları, kare ya da dikdörtgen biçimde yapılırdı ve yüksekliklerine nazaran daha geniş düzenlenirlerdi. Bazen üzerlerinde ölenin portresi ya da portre büstleri ve ömürle ilgili figürlü sahneler bulunurdu. Çoklukla iki boyutlu olan bu taşlarda ön yüze kıymet verilmiştir. Birbirlerinin karakteristik özelliklerini taşıyan kabartmalı mezar taşları ve mezar stelleri de mezar başlarına yerleştirilmiştir.”

Roma lahitleri, eşsiz bir tarihin izlerini taşıyor.

TOPLUMSAL STATÜYÜ ANLATIR

“Atina mezar taşlarına nazaran daha fazla detay içermelerine rağmen, Roma devrindeki mezar taşlarında büyük çoğunlukla yalnızca ölenin ve taşı yaptıranın ismi ve öldüğü yıldaki yaşı ile karşılaşılmaktadır. İçerdikleri bilginin çok fazla derinlik taşımaması nedeniyle, Roma kabartmalı mezar taşları ve mezar stellerinin yorumlanması, Roma devri meyyit gömme adetlerini tam olarak anlamamızda kâfi değildir. Roma mezar taşları ve mezarlarla alakalı anıtlar, Roma İmparatorluğu’ndaki temel toplumsal yapıyı tam olarak aydınlatmasa da toplumdaki toplumsal statünün ve toplumsal hareketliliğin belirlenmesi açısından değerli bilgiler vermektedir.”

Nekropoller ve bahçeler

“Romalılar, nekropollerini (mezarlık) ulaşım kolaylığı nedeniyle yolların yakınına konumlandırırdı. İçerdikleri etkileyici mezar yapıları ve eserler topluluğu ile pek çok Roma nekropolisi, ilgi odağı alanlar olmuştur. Roma dünyası ile ilgili pek çok yazıtta, nekropol bahçelerinin çiçekler ve meyve veren ağaçlar ile donatılmış olduğu belirtilmekte. Bu bahçelerde; su kuyuları, havuzları ve yemek odalarıyla mezarlığı ziyarete gelenlere farklı bir ortam oluşturulmuştur. Nekropol bahçeleri Romalıların hem bahçelere olan düşkünlüğünü hem de meyyitin hoş bir bahçede yaşamaya devam ettiği inancını ortaya koymuştur.”

Roma’da defin gelenekleri de regüle edilmişti. Kuralları devlet belirliyordu

Doğan Özgün Kolaç, Roma devrindeki meyyit gömme geleneklerinin şöyle anlattı: “Ölen kimsenin toplumsal statüsü, nasıl bir merasimle, ne formda gömülüp öbür hayata geçiş yapacağını belirlemekteydi. Cicero ve Plinus’a nazaran inhumasyon, Roma’daki temel meyyit gömme biçimiydi. Kremasyon (ölünün yakılması işlemi), inhumasyon (ölünün tek vücut olarak gömülmesi işlemi) ve mumyalama, üç ana meyyit gömme formuydu.”

4 FARKLI ÂDET VARDI

“Ölen kişi için yerine getirilmesi gereken âdetleri tanımlayan ‘funus’ terimi dört farklı kümeye ayrılmıştı; Funus Translaticum (fakir yada güçlü ancak halk tarafından sevilen, takdir görmüş saygın kişiler), Funus Militare (Asker kökenli kişiler), Funus Puplicum (Devlet vazifesinde bulunmuş bürokratlar) ve Funus İmperatorum (İmparator ve ailesinden ölen kişiler).”

Sözcü