Ekim ayı sonunda yayımlanan ‘Türk Metodu Kriz II’ başlıklı son makalesinde Türkiye’deki kur krizini ve bunun borç krizine dönüşme mümkünlüğünü kaleme alan Prof. Dr. Yılmaz Akyüz, ‘uzun yıllar süren iktisattaki makûs idare ve israftan sonra Türkiye için kolay bir çıkış yolunun olmadığını’ söz etmişti. Türkiye’nin, memleketler arası üne ulaşmış en saygın iktisatçılarından biri olan Prof. Akyüz, kasım ayında iktisatta rasyonel siyasetler ve siyasette ıslahat telaffuzlarıyla birlikte gelen ‘u’ dönüşünü SÖZCÜ’ye kıymetlendirdi. Birleşmiş Milletler (BM) Kalkınma ve Ticaret Örgütü (UNCTAD) eski yöneticisi ve baş ekonomisti olan duayen iktisatçı “Küresel sermaye, IMF’ye gereksinim duymadan ülkeye istikrar siyasetlerini empoze etmeyi başarmış görünüyor” dedi ve önümüzdeki süreçte ortaya çıkabilecek olasılıkları anlattı.
– Türkiye’de daha bir ay evvel ekonomik krizin varlığı dahi kabul edilmezken, iktisatta ıslahat telaffuzlarıyla acı reçetenin uygulanacağı periyoda girildi. İktidar bu ‘u’ dönüşüne neden mecbur kaldı?
Bu ‘U’ dönüşü ithalata ve yabancı sermayeye bağımlı birçok üçüncü dünya ülkesinde sıkça gözlenen bir ikilemin sonucu ‒ kur ve fiyat istikrarını makul bir büyüme ve istihdam ile bağdaştırmada karşılaşılan zahmetler. Sermaye girişlerinin azaldığı ya da durduğu devirlerde büyüme ve istihdama yönelik siyasetler eninde sonunda ödemeler istikrarı ve kur sorunu yaratıyor ve bu da ithal bağımlılığı nedeniyle enflasyonu azdırıyor. Para siyaseti büyüme ve istihdamı bırakıp kur ve fiyat istikrarını sağlamaya yönelmek zorunda kalıyor. Türkiye bu bahiste uzun müddet bocaladı, direnmeye çalıştı fakat sonunda mecbur kaldı. Kamu maliyesinde faiz ödemeleri, garantiler, batık firmalar üzere bilinen nedenlerden ötürü ipin ucu kaçtığı ve global sermaye kamu açıklarına olumsuz reaksiyon verdiği için, bir yandan yüksek faiz ile kuru stabilize etmeye çalışırken öte yandan harcama ve vergi siyasetleri ile büyümeyi desteklemek imkanı pek yok. Bu nedenle acı reçetenin yalnızca para siyasetini değil kamu maliyesini de kapsadığını görmek şaşırtan olmaz. Kısaca global sermaye, IMF’e gereksinim duymadan ülkeye ortodoks istikrar siyasetlerini empoze etmeyi başarmış görünüyor.
Prof. Dr. Yılmaz Akyüz
DAHA FAZLA ‘KUR’ YAPACAK
– Pekala bu süreç gelecekte ne çeşit olasılıkları gündeme getiriyor?
Şayet kur kısa bir müddet içinde istikrara kavuşur, enflasyon ve cari açık düşer ve bunlar olurken gelir ve istihdamda fazla bir kayıp yaşanmazsa bu siyaset başarılı sayılacak. Bu da büyük ölçüde liradan kaçışın durmasına ve yabancı sermayenin dönüşüne bağlı. Bu nedenle hükûmetin giderek global finans kapitale daha fazla “kur yapmasını” beklemek yanlış olmaz. Öte yandan, şayet kurda istikrar sağlanamazsa, faizleri daha da artırmak sorunu zorlaştırabilir; çünkü tecrübeler bu üzere şartlarda yüksek faizin daha yüksek getiri olarak değil daha yüksek risk olarak algılandığını, beklenenin tersine tesirler yaratabildiğini gösteriyor. En makus senaryo, kıymetli ölçüde gelir ve istihdam kayıplarına karşın kurun ve enflasyonun denetim altına alınamaması, kur krizinin giderek borç krizine dönüşmesidir.
– Sizce hangisi daha muhtemel?
Bu senaryolardan hangisinin daha muhtemel olduğunu, iktisadın önümüzdeki 12-18 ay içinde nereye geleceğini kestirmek epey güç. Lakin finansal kırılganlıklar, iktidarın ekonomiyi yönetmedeki marifeti ve siyaset seçeneklerinin giderek daraldığı göz önüne alınırsa, sorunun yumuşak bir inişle çözümlenme mümkünlüğünün epey zayıf olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu ‘U’ dönüşünün işsizliğin çift hanelerde olduğu, kitlelerin ömür seviyelerinin düştüğü bir periyoda rastladığı göz önüne alınırsa, iktidarın istikrar ile büyüme ortasında hayli bocalaması beklenebilir. Ortodoks istikrar siyasetlerinin muvaffakiyet talihi ekseriyetle sağladığı toplumsal uzlaşma ile orantılı olduğundan rejim, ülkede yarattığı kutuplaşmanın en ağır faturasını bu politikayı yürütürken ödemek zorunda kalabilir.
‘Övündükleri yılların faturasını ödüyoruz’
Türkiye’de uzun müddettir tüm tartışmalar faiz ve münasebetiyle TCMB’nin para siyasetleri üzerine ağırlaşmış durumda. Faiz-enflasyon ve kur alakası bir çıkmaza nasıl dönüştü?
Türkiye’nin ithalata ve yabancı sermayeye bağımlılığı yeni bir olay değil. Fakat 2000’li yıllarda uygulanan siyasetler nedeniyle kronik hale geldi. Bugünkü problemlerin tohumları kıymetli ölçüde 2004’den sonra, bilhassa de birtakım eski AKP’lilerin “bizim zamanımız” diye övünçle bahsettiği 2009’dan sonra, global sermayenin yüksek getiri ve sermaye karı arayışı ile üçüncü dünyaya akmaya başladığı yıllarda atıldı. Bugün bir çıkmaz haline gelen kur-enflasyon-faiz sarmalı o günlerde rabbin bir lütfuydu ‒ süratli sermaye girişleri güçlü kura, o da düşük enflasyon ve düşük faize imkan vererek istikrarsızlık yaratmadan büyümeyi potansiyelin çok üzerine çıkarttı ve kurun kıymet kazanması sayesinde iktisat olduğundan çok daha büyük görünmeye ve gösterilmeye başlandı.
Denetim yabancı sermayenin kaprislerine bırakılmamalıydı
– Bahsettiğiniz yapay büyümenin faturasını mı ödüyoruz ?
Bu süreç bugün faturasını ödediğimiz ve ödeyeceğimiz kırılganlıklara da yol açtı. Cari açık ulusal gelirin yüzde onuna ulaşırken özel kesim süratle borçlanmaya başladı, finansal sistemde yabancıların varlığı görülmemiş boyutlara ulaştı, iktisadın net dış yatırım durumu berbatlaştı ve kurun bedel kazanması sanayisizleşme eğilimleri yaratarak ithal bağımlılığını artırdı. O periyotta biz üçüncü dünya ekonomilerinin parlak performansının süreksiz global finansal şartlardan kaynaklandığı, şartlar değişince bu aşırılıkların maliyetinin ağır olacağı, yabancı sermaye girişleri sayesinde sağlanan ek büyümeden çok daha fazlasının yitirileceği ihtarını yapıyor, sermaye girişlerinin ve dış borçlanmanın denetimini, kurun ve ödemeler istikrarının milletlerarası sermayenin kaprislerine bırakılmamasını savunuyorduk. İşte bugün Türkiye’nin giderek artan döviz ihtiyacı ile bunun yol açtığı kur istikrarsızlığı değerli ölçüde o devirlerin mirasıdır. Buna karşın ülkede tartışmalar ithalat ve yabancı sermaye bağımlılığını nasıl azaltırız yerine nasıl daha fazla yabancı sermaye çekeriz üzerinde ağırlaşıyor. Şayet bunu “başarırsak” günü kurtarırız ancak sıkıntıların büyüyerek tekrar karşımıza çıkacağından da kuşku yoktur.
“GÜNÜ KURTARIRKEN SIKINTILARI BÜYÜTÜRÜZ”
Türkiye’deki tartışmaların ithalat ve yabancı sermaye bağımlılığını nasıl azaltırız yerine nasıl daha fazla yabancı sermaye çekeriz üzerinde ağırlaştığını belirten Prof. Dr. Yılmaz Akyüz, “Eğer bunu ‘başarırsak’ günü kurtarırız ancak meselelerin büyüyerek tekrar karşımıza çıkacağından da kuşku yoktur” dedi.
Sözcü
