Dünyanın en kıymetli meselelerinden biri olan iklim değişikliği, beraberinde kuraklık tehlikesini de getirdi. Pandemi süreci boyunca su tüketiminin artması, mevsimlerin istikrarının bozulması ve yetersiz yağışlar, adım adım kuraklık sürecini hızlandıran etkenler oluyor. Pekala artık ne yapmalı, ne üzere tedbirler alınmalı?
Önümüzde yağışlar için 2,5 aylık bir süreç var. Bu süreçte kâfi yağış olmazsa yaz aylarında susuzluk ve kuraklık tehlikesi ile karşı karşıya kalabiliriz. Hususla ilgili Meteoroloji Mühendisleri Odası Bilim Konseyi Lideri Prof. Dr. Orhan Şen ve İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meriç Albay’ın görüşlerine başvurduk.
1- ŞUBAT AYI NEDEN SICAK HAVAYLA BAŞLADI?
Bu kış İstanbul’da hava durumu çok uzun bir müddet mevsim ortalamasının (8,5-9°) üzerinde (15°) seyretti. Prof. Dr. Orhan Şen’e bu durumun tesirlerini sorduk.
Orhan Şen: İstanbul’da Şubat ayı epeyce sıcak başladı. Hava durumunun mevsim ortalamasının iki katı daha fazla olduğu günler yaşadık. Buna sebep olan şey, güneyden gelen lodoslu akımlardı. Bu akımlar Afrika üzerinden geldiği için sıcaklıklar yükseldi. Yüksek basıncın tesirinde olduğumuz için de yağışlar az oldu. Yağış olması için alçak basınç sistemi lazım.
Meteoroloji Mühendisleri Odası Bilim Konseyi Lideri Prof. Dr. Orhan Şen
Ziraî kuraklık kapıda
Orhan Şen: Yalancı bahara aldanan ağaçlar çiçek açtı. Artık sıcaklıkların düşmesiyle gece sisleri ve don olayları meydana gelecek. Bu soğukla karşılaşan çiçekler de tohum veremeden ağaçtan kopup gidecek. Bu da ilerde meyve kıtlığı da yaşayacağımız manasına geliyor. Tarımdaki tesirlerini göz önünde bulundurursak, kardeşlenme yani bir saptan kaç tohum arttığına bakarsak, ziraî kuraklığın da kapıda olduğunu söyleyebiliriz.
2- ÖNÜMÜZDEKİ SÜREÇTE YAĞIŞLAR ARTACAK MI?
Orhan Şen: Önümüzde kar ve yağmur için yaklaşık iki buçuk aylık bir süreç var. Ben yağışların ortalamanın altında kalacağını düşünüyorum. Ocak ayındaki kar yağışı Türkiye için bir piyangoydu. O yağışlar ile yüzde 20’lerde olan barajların yüzde 43’e yükseldiği söyleniyor lakin şöyle bir ayrıntı da var. İstanbul’a düşen yağışlar, düşen yağmurdan değil Melen Çayı ve Istranca’dan geliyor. Yani İstanbul’daki o yağışlar barajları yalnızca yüzde 10 etkiledi. Kalan kısmı da havzalardan barajlara ulaştı. Yani 15 günlük yağışla biz bu işi atlattık diyemeyiz. Kuraklık kapıda. İçme suyu azlığı meselemi da mevcut. 15 günlük yağış ile kuraklıkla başa
çıkmak mümkün değil.
Son yıllardaki en düşük düzey
Meriç Albay: Ocak ayı başında İstanbul’un içme suyu barajlarındaki ortalama su ölçüsü son yılların en düşük düzeyine geriledi. 9 Ocak 2021 de doluluk oranı yüzde 19,16’ya kadar düştü. Daha sonra yağan kar ve yağmurlarla 6 Şubat 2021 de yüzde 44’ü aşan doluluk oranına ulaştı. Barajlarda biriken su ölçüsü İstanbul’un dört aylık su gereksinimini karşılar. Bu doluluk oranının İstanbul’u rahatlatması imkanlı değil. Mart – Mayıs aylarında kâfi ölçüde yağış alınmaması durumunda yaz sonunda su sorunu ile karşılaşılması sürpriz olmaz. Yani İstanbul barajlarının Haziran ayına ortalama yüzde 70 ve üzeri doluluk oranı ile girmesi büyük ehemmiyet arz ediyor.
İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi Deniz ve İçsu Kaynakları İdaresi Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Meriç Albay
3- YAĞMUR VE KAR TESİRİNİN FARKI NE?
Orhan Şen: Geçen yağan kar hepimize sürpriz oldu. İstanbul genel olarak yüksek olmadığı için kar yağışının zati çok aşırı olması beklenemez. Kar yavaşı yavaş erir ve yer altı sularını da besler. Bu da barajlardaki suyun da beslenmesi manasına gelir.
Meriç Albay: Kuşkusuz barajlardaki su bütçesine kar yağışlarının tesiri daha fazladır. Havzaya yağan kar, günlerce bazen haftalarca barajı ve barajı besleyen derelerle akiferi besler. Havzaya yağan karın sağlıklı bir halde barajı beslemesi için havzanın bilhassa yapılaşmadan korunması gerekiyor. Aksi takdirde havzaya kâfi ölçüde kar yağsa bile içme suyu kaynağına tesiri, beklenen düzeyde olmayacaktır. Yağmurun tesiri ise nispi olarak daha azdır.
4- SUYU KORUMAK İÇİN NASIL TEDBİRLER ALINMALI?
Orhan Şen: Tasarrufu elden bırakmamak ve yeni su kaynakları aramak gerekiyor. Suyu biriktirebilmenin yollarını bulmalıyız. İstanbul’un nüfusu 10 yıl evvelki ile birebir değil lakin su kaynakları tıpkı. Lokal idarelerin de su planlamasına tartı vermeleri gerekiyor. Yeni yapılan inşaatlarda sarnıç mecburiliği getirildi. Eskisi üzere o depolar çatılarda olacak ve su birikebilecek. İnsanların çeşme suyu ile otomobillerini, halılarını ya da yolları yıkamamaları, birikmiş suyu kullanmaları da yerinde bir karar olacaktır.
Meriç Albay: İstanbul üzere büyükşehirlerde hem suyu kullanan bireylerin, hem de suyu sağlayan lokal otoritenin yapması gereken işler ve sorumluluklar mevuttur. Bilhassa İstanbul üzere büyük kentlerde her ailede yapılacak şuurlu su kullanımı milyonlarca metreküp suyun tasarruf edilmesini sağlar. Bu yüzden bireyler günlük hayatlarında su kullanımında tasarruf etmeyi alışkanlık haline getirmeli, gereksiz tüketimden kaçınmalıdır. Boşa akan her damla suyun kıymetini iyi bilmeli gereksiz yere tükettiği giyimden konut eşyasına, kırtasiyeden, ferdî bakım eserlerine kadar her eser için tonlarca su kullanıldığı unutulmamalıdır. Her bireyin besin tüketiminde de azami dikkat etmesi, çöpe atılan her bir meyve / zerzevat için tekrar büyük ölçülerde su tüketildiği bilinmelidir.
5- TÜRKİYE’NİN SU SİYASETİ VE EKSİKLERİ NELER?
Meriç Albay: Ülkemizde su idaresinde yaklaşık on kurum kelam sahibidir ve uzun yıllar “bütçe temelli su yönetimi” temel alınmıştır. Başta Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü olmak üzere Su İdaresindeki ehil kurumlar suya bütçe temelli bakış açısı ile tahlil aramışlardır. Halbuki ki dünyada yükselen paha “Suyun Ekosistem Temelli Yönetimi” bakış açısı ile paydaşlar aracılığıyla yönetilmesidir. Yani havzadan itibaren suyun kalitesini ve bütçesini etkileyen ögeler birer birer tespit edilir ve suyun içerisinde yaşayan ve ekosistemin ana ögeleri olan canlı hayatı dikkate alınır. Biyolojik kalite elementlerini kullanarak suyu yönetmek Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifinde de üye ülkelere deklere edilmiştir.
Ülkemizde durum ne?
Meriç Albay: Ülkemizde suyu ekosistem temelli yönetecek bilgi birikimine sahip başta ‘su bilimleri ve mühendisleri’ olmak üzere çeşitli meslek kümeleri mevcuttur. Çok geç olmadan Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, Tarım ve Orman Bakanlığı üzere kurumlarda su bilimleri mühendisleri istihdamı büyük değer taşımaktadır.
Başka değerli bir mevzu da ülkemizdeki havzalardaki mevcut su bütçesi ile havzada yaşayan birey sayısının orantılı bir halde dağılmadığı gerçeğidir. Başta İstanbul olmak üzere İzmir ve Ankara üzere büyük kentlerin içme suyu muhtaçlığı havzalar ortası su taşınarak karşılanmaktadır. İklim değişimi gerçeği de dikkate alınırsa uzun vadede sıkıntılarla karşılaşılmaması için havzalar ortası su taşınması siyasetinin sürdürülebilirliği tartışılmalıdır.
Sözcü
