Aşının bulunmasıyla birlikte salgına karşı umutlar her geçen gün artıyor. Öte yandan tek kederimiz pandemi değil; gezegeni hor kullanan insanlık, yeni sorunlara çok açık. Kelam konusu problemlerden biri de kuraklık. Kriz ülkemizin kapısına dayanmış durumda. Bahisle ilgili Prof. Dr. Doğanay Tolunay ve Meteoroloji Yüksek Mühendisi Gökhan Abur’un görüşlerine başvurduk.

Ekoloji ve iklim değişikliği alanlarında çalışan Doğanay Tolunay, Türkiye olarak neleri yanlış yaptığımızı husus unsur özetledi ve devlet ve lokal idareler nazarında neler yapılması gerektiğini anlattı. Uzun yıllar Kandilli Rasathanesi ve Sarsıntı Araştırma Enstitüsü Meteoroloji Bölümü’nde misyon yapan Gökhan Abur ise çok kıymetli bir İstanbul perspektifi çizdi. İstanbul’un kâfi yağış almamasının sebeplerini açıklayan Abur, Kanal İstanbul’un neden yapılmaması gerektiğini de anlattı.

10 SORUDA SU KRİZİ: 

1) SUSUZLUK KAPIDA MI?

Prof. Dr. Doğanay Tolunay, “İklim değişikliği ile yağışların düzensizleşmesi, bahar ve yaz yağışlarının azalması üzere nedenler suya erişimi zorlaştırmakta. Bu ve gibisi nedenlerden ötürü yakın bir gelecekte başta büyük kentlerimiz ve tarım alanları olmak üzere su krizinin çok önemli boyutlara ulaşacağını düşünüyorum” diyor.

2) TÜRKİYE OLARAK NELERİ YANLIŞ YAPTIK?

Tolunay, suyla ilgili yaşanan sorunların lokal nedenlerini 7 unsurda özetliyor:

• Suyun bilinçsiz tüketimi
• Yanlış kentleşme siyasetleri
• Su havzalarının yapılaşması ve suların kirlenmesi
• Ziraî sulamada çok fazla su kullanımı
• Yöreye uygun ziraî eserlerin yetiştirilmemesi
• Orman alanlarının madencilik ve güç yatırımları üzere uygulamalarla tahrip edilmesi
• Yanlış ve maksat dışı arazi kullanımları

Prof. Dr. Doğanay Tolunay

3) İSTANBUL NEDEN BU HÂLE GELDİ?

İklim değişikliği susuzluk ve kuraklık için kıymetli bir faktör olsa da geçmişte yapılan yanılgılar bugünkü durumun en kıymetli sebebi. İstanbul’un başından beri su yoksulu bir kent olduğunu belirten Gökhan Abur, Bizans ve Osmanlı periyodu de dahil olmak üzere İstanbul halkına daima taşıma su verildiğini belirtiyor. Şimdiki İstanbul’un tarihteki kentten çok daha büyük olduğuna dikkat çeken Abur, “İstanbul’a su verebilecek su havzalarını imara açmışız ve kenti perişan etmişiz” diyor.

Dünya Meteoroloji Örgütü’ne nazaran su yılının başlangıcı 1 Ekim tarihi. Ekim ve Kasım ayını ülkemizin çok yağışsız geçirdiğini söyleyen Gökhan Abur, “Avrupa’da yağışlar vardı. Geçtiğimiz bir hafta içinde İtalya, İspanya ve Yunanistan’da çok kuvvetli yağışlar meydana geldi. Fakat bu yağışlar bize bir türlü yeteri kadar gelemiyor” sözünü kullanıyor.

Meteoroloji Yüksek Mühendisi Gökhan Abur

Ege ve Akdeniz’de de kuvvetli yağışların başladığını fakat İstanbul’da hâlâ aralıklı yağış geçişleri olduğunu belirten Abur, yanlış kentleşmeye dikkat çekiyor: “Bir yere yerleşim yeri kurulurken, kesinlikle öncelikle meteorolojik etütlerinin yapılması ve şehircilik meteorolojisinin öngördüğü parametrelere nazaran yerleşim yerlerinin saptanması lazım.”

Abur’a nazaran şu sorular kesinlikle sorulmalı:

• Oranın rüzgar istikametleri nasıldır?
• Ortalama yağış sayısı nasıldır?
• Hakim rüzgarlara nazaran binalar ne biçimde yerleştirilmelidir?

“Bu temel faktörler göz önüne alınması gerekirken maalesef alınmamış” diyen Abur, “İstanbul’un su havzaları yalnız Ömerli ve Alibeyköy değil, Terkos civarı da büsbütün perişan edilmiştir” diyor.

4) KURAKLIKTA GÖKDELENLERİN ROLÜ NE?

Maslak ve Kadıköy başta olmak üzere İstanbul’da süratli bir formda gökdelenler yapılığını belirten Abur, şöyle devam ediyor: “Hükümet nazarında ‘yatay inşaata geçeceğiz’ üzere bir ekip telaffuzlar var lakin bu telaffuzlar nereye kadar geçerli? İstanbul’un pek toprağı kalmadı aslında. Çok ölçüdeki karbondioksiti emecek en kıymetli ortamlardan bir tanesi yeşillikler, yani ormanlar. gerek kuzey ormanlarını gerek öbür ormanların büyük bir çoğunluğunu değişik hallerde yok ettik. Münasebetiyle karbondioksit ölçüsünü absorbe edecek yeşil alan yok. Çabucak çabucak her yeri betonlaştırıp asfaltlara çevirdiğimiz için bir başka emici öge olan topraklar şu an süratli bir biçimde azalıyor.”

İstanbul’da kişi başına düşen yeşil alanın 2 metrekarenin altına indiğini söyleyen Abur, gökdelenlerin kent iklimine tesirini ise şöyle açıklıyor: “Ben çeşitli sorunlarla katıldığım toplantılarda daima gökdelenlerden bahsediyordum. Zira Maslak’ta yapılan gökdelenler başta olmak üzere İstanbul’daki birçok gökdelen daima yanlış yerlere yapıldı. ‘İstanbul’un değerli bir rüzgarı olan karayelin önünü kesmeyin’ demiştim. Karayelin önü kesilirse İstanbul daha az ölçüde yağış alacaktır.”

Sarıyer ilçesinin Maslak semti ve gökdelenler

“Ben bunu söylediğim vakit evvel kimi arkadaşlarım itiraz etti” diyen Abur, “İnşaatçı arkadaşlarımız dedi ki biz rüzgar yükünü hesaplıyoruz. Hesaplayacaksınız doğal ki. Rüzgar yükünü hesaplamazsanız o binaya salınımı veremezsiniz. Tekrar bir küme arkadaşımız ‘ya hocam, sen bu türlü böyle diyorsun fakat New York’ta bir sürü gökdelen var’ diye vurguluyorlar. New York’taki gökdelenler yapılmadan evvel Central Park yapılmıştı. Şu anda bölgenin nefes almasına yardımcı olan bir yeşil alan. Ondan sonra gökdelenler gelişti. Central Park oranın havasını temizlemeye ve karbondioksit ölçüsünün aşikâr bir düzeyde tutulmasına yardımcı oluyor” tabirlerini kullandı.

5) YAĞIŞLAR NEDEN AZALDI?

Yağışların azalmasının en kıymetli nedenlerinden biri de tüm dünyayı ilgilendiren iklim krizi. Tolunay, iklim değişikliğinin yağışlara tesirinin gelecekte daha da artacağı görüşünde. İklim modellemelerine nazaran Türkiye gelecekte daha da sıcak olacak. Öte yandan beş yıl evvel Paris’te imzalanan İklim Mutabakatı’nda sanayi öncesi periyoda nazaran sıcaklık artışının 2 derecenin altında tutulması hedeflenmişti. Öngörülen tarih olan 2030’a daha on yıl var ancak şimdiden sıcaklık artışı 1.2 dereceyi bulmuş durumda.

Yağışların önümüzdeki yirmi yıl içinde 2 derece kadar artabileceğini söyleyen Tolunay, yüzyıl sonunda sıcaklık artışının 5 dereceye çıkabileceğini belirtiyor. “Sıcaklık artışı tıpkı vakitte buharlaşma manasına geliyor” diyen Tolunay, şöyle devam ediyor: “İklim değişikliği yüzünden göller, dereler ve barajlardan daha fazla su kaybediyoruz.  Kar yağışları azalıyor ve dağlardaki kalıcı kar örtüsü ve buzullar da eriyor. Kar yağışı su krizi açısından son derece kıymetli. “Karasal buzullar olmazsa yaz aylarında büyük ırmakların su ölçüsü azalacak ya da büsbütün kuruyacaktır” diyen Tolunay, tüm bunlara karşın “su krizinde tek başına iklim değişikliği etkilidir” demenin gerçek olmadığını belirtiyor: “Suyun yanlışsız idaresiyle su krizinin önüne geçilmesi ya da hafifletilmesi mümkündür. Lakin genel olarak su idaresine kıymet vermediğimizi, arazi kullanım planlaması, kentleşme, orman tahribatı, yanılgılı ziraî eser planlaması üzere uygulamaların suyla ilgisinin anlaşılmadığını düşünüyorum.”

6) SUSUZLUK BİZİ NASIL ETKİLEYECEK?

Susuzluk denilince aşağı üst neyle karşılaşacağımızı hepimiz biliyoruz. Başlarda su kısıtlamaları gündeme gelebilir. Örneğin Çanakkale’de belediyenin bu türlü bir uygulamaya gittiğini biliyoruz. Suya erişim zorlaşacak ve birden fazla kentte su kesintileri olacak. Fakat su krizinin insan ömründe yaratacağı tahribat, birinci olarak aklımıza gelenlerin çok daha ötesinde.

Prof. Dr. Doğanay Tolunay, suyun tarımla ilgisine dikkat çekiyor: “Kullanılabilir suyumuzun yaklaşık yüzde 70’ini tarımda tükettiğimiz için besin üretimi de riske girebilir. Besin üretiminin azalması, fiyatların artması demek. Bu durum ekonomik zorluklar da yaratacak. Bilhassa toplumun fakir bölümünün hayat koşullarını daha da zorlaştıracaktır. Fırat ve Dicle üzere hudut aşan sular konusunda günümüzde de devam eden problemler gelecekte daha ağır tartışılır bir hâle gelecektir. Kuraklık, orman yangınlarının sayısının artmasına, dereler, göller ve sulak alanların kuruyarak buralardaki canlıların ölmesine ya da göç etmesine yol açacaktır.”

Tolunay’ın aktardığı senaryoda tüm ekolojik sistemin etkileneceğini görüyoruz. Susuzluk ve kuraklık, kıtlığı da beraberinde getirecek bir sorun olarak karşımıza çıkıyor.

7) PEKALA NEDİR BU İKLİM KRİZİ?

İklim krizi sorunu insan kaynaklı bir sorun. Bu kıssa, 18. yüzyılın sonunda başlayan sanayi ihtilalinin bugüne uzanan tesirleriyle açıklanıyor. Güç üretimi için kullandığımız, kömür, petrol ve doğalgaz üzere fosil yakıtlar, iklim değişikliğine sebep olan en değerli faktörler. Başat güç kaynağımız olan güneş, bize sabit ölçüde güç gönderiyor. Güneş ziyadesiyle dengeli, tutarsız olan bizleriz.

Bilim insanları, atmosferdeki karbondioksit oranında 1750 yılı ile karşılaştırdığında, yüzde 40 oranında artış olduğunu tespit etmişti. İnsanlığın atmosfere bıraktığı gazlar, sera tesiri yaratıyor. Yani güneşten gelen güç, yeryüzünde sıkışıp kalıyor ve dünyamız daima ısınıyor. Bugün geldiğimiz noktada, geçmişteki üzere devam etme lüksümüz yok. İki derecelik ısınmanın çok da kıymetli olmadığını düşünenler olabilir. Fakat bu 1,2 derece, 1,5 dereceyi aşar ve 2 dereceye ulaşırsa, iklim yüz binlerce yıldır görülmeyen bir halde değişecek.

‘Her şeyi global iklim değişikliğine bağlamak hakikat değil’

Yarı kurak iklime sahip Türkiye’de 30 yılda bir bu türlü kurak periyotların yaşanabildiğini belirten Gökhan Abur ise iklim değişikliğinin değerli bir sorun olduğunu söylemekle birlikte “her şeyi global iklim değişikliğine bağlamak gerçek değil” diyor ve azalan yeşil alanlara ve dikey yapılaşmaya dikkat çekiyor:

‘Kanal İstanbul, Marmara’yı öldürür’

“Denizler çok değerli. Denizleri pak tutmamız lazım. Hem meteoroloji mühendisi hem de etrafa hassas biri olarak Kanal İstanbul’a karşı çıkmamızın sebeplerinden bir tanesi de Marmara’nın ölmesi. Marmara süratli bir halde ölecektir. Oraya o kanalın yapılması halinde balkanlardan gelmesini beklediğimiz yağışlar daha da gelemeyecek ve İstanbul çok önemli boyutlarda su kahrı çekecektir. Zira oradaki havza büsbütün yok edilmiş olacaktır. Bilimsel gerçekleri göz önüne almadan ‘ben yaptım oldu’ derseniz, bunun zahmetini siz ve sizden sonra o bölgede yaşayan beşerler çekiyor.”

8) KURAKLIK DIŞINDA İNSANLIĞI NE BEKLİYOR?

İklim değişikliğinin tesiri yalnızca sıcaklıktan ibaret değil. Tarım ve ekonomiyi etkilemeye başlamıştı. Kuraklık ve susuzluk da kapıda. Uzmanlar daha ileri basamaklarda sel ve şiddetli kasırga üzere hava olaylarının giderek artacağı görüşünde. Zira okyanus ve deniz suyu düzeyleri daha da yükselecek. Denizlerdeki asit oranları artacak ve buzullar erimeye devam edecek. Tüm bu olaylar sonucunda gezegendeki hayat formları önemli risklerle karşı karşıya kalacak. Tolunay, “Önlem alınmadığı takdirde sıcaklık artışı, kuraklık, sel, dolu, hortum, orman yangınları üzere çok sayıda afetin daha da ağır yaşanmasına yol açacaktır” diyor. Ayrıyeten yaşanacak sıcaklık artışı, susuzluk ve kıtlığı da beraberinde getirecek. Bu türlü devam edersek, gelecekte insanlığı bir ölüm-kalım uğraşı bekliyor.

9) DÜNYA VE TÜRKİYE İKLİM KRİZİ İÇİN NE YAPIYOR?

11 Aralık 2015’te imzalanan Paris İklim Mutabakatının 5. yıldönümünü geride bıraktık. Beş yıl evvel büyük ümitlerle imzalanan muahedenin beklenen sonuçları vermediğini söyleyen Tolunay, “Küresel ölçekte yıllık sera gazı salınımla giderek artıyor. Bugüne kadar 189 ülke Paris İklim Mutabakatına taraf olmuşken yalnızca 7 ülke taraf olmamıştı ve ülkemiz bu yedi ülkeden birisi. Birebir vakitte global ölçekte sera gazı salınımlarını oransal olarak en fazla artıran ülkeyiz ve arttırmaya da devam ediyoruz” diyor.

‘Kuraklık riskiyle karşı karşıyayız’

Yalnızca sera gazı salınımları konusunda değil, iklim değişikliğinin beklenen tesirlerine karşı hazırlıklı olma konusunda da çok büyük eksikliklerimiz olduğunu söyleyen Tolunay, “Örneğin 2020 yılında çok sayıda orman yangınlarıyla karşı karşıya, Giresun’daki sellerde can kayıpları yaşadık, artık de kuraklık riskiyle karşı karşıyayız. Bu üzere afetler iklim değişikliğiyle şiddetlenmektedir. Yapmamız gereken iklim değişikliğini mazeret etmek olmamalı, tam aksine çok acil adımlar atılmalıdır. Bu bahiste çok sayıda aksiyon planı bulunmaktadır ancak bu planlar maalesef hayata geçirilmiyor.”

10) SU İÇİN NE YAPMALIYIZ?

Prof. Dr. Doğanay Tolunay’a sorduğumuz mevzulardan biri de Çanakkale’de belediyenin su kullanımı ile getirdiği yasaklar. Belediyenin bu adımı değerli zira yakın bir gelecekte başka kentlerimiz için de örnek teşkil edebilir. Tedbirler manasında geç kalınmaması gerektiğini vurgulayan Tolunay, “kuraklık riski ortaya çıktıktan sonra tedbir alınmasının beklenen etkiyi göstermeyeceğini düşünüyorum” görüşünde.

Prof. Dr. Doğanay Tolunay kelamlarını şöyle noktalıyor: “Sular kesilecek tasasıyla meskenlerde su depolanmasına başlanabilir ve barajlardaki su çok daha süratli tükenebilir. Aslında emsal tedbirlerin tüm ülkede her vakit uygulanması ve bir su tasarrufu kültürü oluşturulması gerekiyor.”

Tolunay’ın susuzluğa karşı alınması gereken tedbirlerle ilgili teklifleri ise şöyle:

• Yağışlı devirlerde fazla suyu barajlarda, akiferlerde ya da bahçelerdeki küçük depolarda biriktirerek kurak vakitlerde kullanabiliriz.
• Belediyelerin daha tesirli tedbirler alması da mümkün.
• Atık suların arıtılarak tekrar kullanımının sağlanması
• Su hasadı ve kent içi yeşil alanları artırarak suyun toprağa sızmasının sağlanması
• Etraf tertibi ve imar planlarında su havzalarında yapılaşmanın önünün kesilmesi
• Su kirliliğinin önlenmesi.

Meteoroloji Yüksek Mühendisi Gökhan Abur ise pandemi devrinde artan su kullanımına dikkat çekiyor: “Evlerde olduğumuz için su tüketimimiz daha da fazlalaştı. Mümkün olduğu kadar suyu tasarruflu kullanmak durumundayız. Konutumuzda bâtın kaçaklar var mı? Vakit zaman kaçaklar olabiliyor. Mutfak ve banyoyu bu açıdan denetim etmeliyiz. Bunlara çok dikkat edip su tasarrufuna gitmemiz lazım.”

‘İmar planı kesinlikle değişmeli’

Gökhan Abur’un İstanbul için devlet ve mahallî idareler nazarındaki orta ve uzun vadeli teklifleri ise şöyle:

• “Mutlaka imar planını değiştirmemiz lazım. Zira bizim son yaptığımız imar planında yağmur sularını caddeye verme üzere bir unsur var. Biz suyu alıyoruz ve bunu direkt doğruya sokağa veriyoruz. İstanbul’un derelerinin bir birden fazla kaybolduğu için şiddetli yağışlarda asfalt süratli bir biçimde dereye dönüşüyor ve İstanbul’un çukur olan yerlerinde su baskınları oluyor. Eski İstanbul konutlarında sarnıçlar vardı. İmar planında bir değişiklik yapıp yağmur suyunu asfalta vermek önlenebilir ve bahçe sulaması üzere günlük gereksinimlerde kullanılabilir. Bunun için süratli bir formda sarnıçların yapılması lazım. En azından büyük sitelerden başlanabilir.”
• “Gerek kuzey ormanları ve ormanların büyük bir çoğunluğunu değişik biçimlerde yok ettik. Münasebetiyle karbondioksit ölçüsünü absorbe edecek yeşil alan yok. Çabucak çabucak her yeri betonlaştırıp asfaltlara çevirdiğimiz için bir başka emici öge olan topraklar şu an süratli bir biçimde azalıyor. Yeşil alanları çok süratli bir formda geliştirmemiz lazım. Boşu boşuna yok ettiğimiz alanları yine ağaçlandırıp 15-20 sene evvel olduğu üzere en azından yüzde 4 düzeylerine çıkarmamız lazım. Şu anda İstanbul’da yüzde 2’lere inmiş durumluda. Dünyadan örnek vermek gerekirse bu oran Londra’da yüzde 28’ler civarında. Milyonlarca insan yaşıyor lakin her taraf yemyeşil. New York’ta da tıpkı durum geçerli.”
• “İstanbul’un su sıkıntısının kesinlikle halledilmesi lazım. Çok büyük olasılıkla denizden faydalanmamız gerekecek. Karadeniz’in tuzluluk ölçüsü epey az. İstanbul kanalını yapmaktan çok Terkos Havzası’na, Karadeniz civarına deniz suyu arıtma tesisleri kurabilirsek o bölgeyi biraz güçlendirmiş olabiliriz diye düşünüyorum. Oraya bir havaalanı yaptık biliyorsunuz. Havaalanı yaptığımız için oradaki su havzaları da çok süratli bir biçimde tükenecektir. İstanbul’un çok kurak olduğu devirlerde Karadeniz’den Terkos Gölü’ne su pompalandığını ben biliyorum.”

‘Aksi takdirde İstanbul, Detroit’e dönüşecek’

İmkanı olan insanların İstanbul’dan Ege ve Akdeniz’e gitmeye başladığını belirten Abur, İstanbul’un betonlaşmaya devam etmesi durumunda Detroit’e dönüşeceğini belirtiyor: “Detroit, Amerika’nın kıymetli bir sanayi kentiydi. Şu anda terk edilmiş bir kent durumunda. İstanbul’u da o duruma getirmeye gerek yok. Zira İstanbul tarihi bir miras ve dünyanın en hoş kentlerinden bir tanesi. Çok iyi korunması gereken bir emanettir.”

Vatandaş olarak bizim üzerimize düşen misyon ise suyu olabildiğince tasarruflu bir halde kullanmak. Zira bugün musluklarımızdan şırıl şırıl akan su, yarın her şeyden daha çok özlediğimiz bir şey olabilir.

Sözcü