İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nin Sarıyer’deki yerleşkesinde tüm Türkiye’nin florasını tek bir noktada görmek ve incelemek mümkün.
İçinde 37 bin bitki örneğinin bulunduğu ve “bitki kütüphanesi” denilebilecek bu yer, Türkiye’de kurulan birinci herbaryum olma özelliğini taşıyor.
1950 yılından bugüne, Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden toplanan bitkiler, uzun bir hazırlık sürecinin akabinde bilimsel emellerle saklanmak üzere herbaryumdaki çelik dolaplarda yerlerini alıyor.
En eski bitki örneğinin 1950’li yıllara ilişkin olduğu herbaryumda, bir de Türkiye’nin öbür hiçbir yerinde olmayan fosil koleksiyonu var.
7 bin örneğin bulunduğu bu koleksiyonda ise kimi odun örnekleri 160 milyon yıl öncesine aitken, yaprak örneklerinin en eskileri ise 23 milyon yıl öncesinden.
“37 BİN BİTKİ ÖRNEĞİ VAR”
İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi, Orman Botaniği Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ünal Akkemik “Herbaryumlar, kurutulmuş bitki örneklerinin bilimsel hedeflerle saklandığı ve Türkiye florasının yahut Türkiye’nin farklı bölgelerinden, farklı vakitlerde toplanan bitkilerin bir ortada bulunduğu yerler. Herbaryumlar Türkiye’de üniversiteler bünyesinde kurulmaktadır. Herbaryum dediğimiz yerlerin tarihi, 1950 yılına dayanıyor ki birinci herbaryum burası. Buranın memleketler arası kodu ISTO. Her herbaryumun bir kodu var esasen. Burada 37 bin farklı bitki örneği var. Bütün Türkiye’nin florasını aslında bir koleksiyonda görebiliyoruz. Tabiatta birtakım meseleler yaşanıyor ve bu sıkıntılar sonucunda Türkiye’de birtakım tiplerin yok olmaya başladığını biliyoruz. Mesela herbaryum kayıtlarından bulduğumuz örneklerin kimilerini bugün bulamıyoruz. Münasebetiyle herbaryumlar bilimsel manada bitkilerin nasıl teşhis edileceği ve Türkiye florasının bir alanda toplanması manasında büyük bir imkan sağlıyor” dedi.
“UZUN BİR HAZIRLIK SÜRECİ VAR”
Herbaryumda saklanan bitki örneklerinin makul bir ısıda ve çelik dolapların içinde, mantar ve böceklenme üzere etkenlere karşı korunduğunu söz eden Akkemik, bu bitkilerin saklanması için uzun bir hazırlık süreci olduğunu anlattı:
“Herbaryumlardaki örnekleri çabucak tabiattan getirip buraya koyma talihimiz yok. Uzun bir hazırlık süreci var. Böceklere ve mantarlara karşı onları muhafazamız, belli bir nem istikrarını koruyarak saklamamız gerekiyor. Bu örneklerin de daima denetim edilmesi lazım. Ve yeni örneklerin de vakit zaman eklenmesi lazım ve tüm bunlar için herbaryumlarda uzmanların çalışması gerekiyor lakin bizim herbaryumumuzda yıllardır bir uzman yok. Bu örnekleri tabiattan toplamak için Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü’nden araştırma müsaadesi alıyoruz. Örnekler toplandıktan sonra, bizim ‘herbiye’ dediğimiz süreci yapıyor ve örnekleri gazete kağıtları ortasında sıkıştırıyoruz. Sonra doğal olarak kurumasını bekliyoruz. İçindeki su ölçüsü iyice kuruyana kadar örneklerimizin gazetelerini daima değiştiriyoruz. Üzerlerine de örneğin hangi bölgeden, hangi yükseltiden toplandığı ve hangi cinse ilişkin olabileceği üzere ona ilişkin tüm bilgileri yazıyoruz. Örnekler kuruduktan sonra özel kartonlara yapıştırıyoruz. Ve sonra o örnekleri dondurucuya atıyoruz. En az 1 hafta 10 gün orada kalıyor zira içindeki potansiyel tüm böcek ve lavraların ölmesi gerekiyor. Ön süreçler bittikten sonra burada tanısı yapılıyor ve bilinen tiplerse etiketleri hazırlanıyor. Örneği toplayan kişinin ismi, cinsin ismi, teşhis ettiği tarih.”
MİLYONLARCA YILLIK ODUN VE YAPRAK FOSİLLERİ DE VAR
Bitki örneklerinin en eskisinin 1950’lere ilişkin olduğunu lisana getiren Akkemik, herbaryum bünyesinde Türkiye’de öteki rastgele bir yerde olmayan fosil koleksiyonunun bulunduğunun da altını çizdi.
Akkemik, kelamlarına şöyle tamamladı: “Bizim herbaryumumuzda, Türkiye’nin öteki hiçbir yerinde olmayan farklı koleksiyonlarımız var. Bir yeni, şu an yaşayan bitkilerin olduğu içinde bulunduğumuz koleksiyon, bir de fosil odun ve yaprak koleksiyonu. Onlar çok eski alışılmış. Buradaki bitki örneklerin birçok, 1960’lara ilişkin. Fosil dediğimiz olay ise, milyonlarca sene evvel yaşamış ve bugüne izleri kalmış olan bitki kalıntılarıdır. Bu bitki kalıntıları yaprak olabilir, meyve olabilir, kozalak olabilir Bu mevzuda doktora yapan arkadaşımız Dr. Tuncay Güner, 7 bin civarında örnek topladı. Yeni yeni çeşitler tanımlandı ve önemli bir fosil koleksiyonumuz oldu. Bu koleksiyonlar bize, bilhassa 20-22 milyon yıldan, 12-13 milyon yıl öncesine kadar Türkiye’de bulunan odunsu cinslerin neler olduğuna, hatta Türkiye’nin ikliminin nasıl olduğuna dair kıymetli bilgiler veriyor. Birtakım odun örneklerimiz, 160 milyon yıl öncesine kadar gidiyor lakin yaprak örneklerimizin en eskisi, 23 milyon yıl öncesinden diyebiliriz.” (DHA)
Sözcü
