Aydın Kuşadası’nda 14 Temmuz 1934 günü yaşanan Kanapiçe olayını tarihçi, muharrir Nail Topal derledi. Olay, günümüzde Dilek Yarımadası Kalamaki Ulusal Parkı içinde kalan, Yunanistan’ın Sisam Adası’na en yakın koy olarak bilinen Kanapiçe Koyu’nda yaşandı.
Kanapiçe Koyu’nda yaşananlar üzerine Ulu Başkan Mustafa Kemal Atatürk, Ege’de seferberlik buyruğu verdi. Türk ve İngiliz
savaş gemileri teyakkuza geçti…
EVVEL ‘DUR’ UYARISI
Balıkesirli Er Musa ile dört arkadaşı hudut koruma nöbetindeydi. Saat 15.00 sıralarında, içinde üç yarı çıplak kişinin olduğu kayığın kıyıya yanaştığını gören askerler, “Dur” ihtarı yaptı, Üç kişi kaçmaya çalışınca Musa tetiğe bastı. Olayda, bir kişi öldü, biri yaralı iki kişi ise Sisam Adası’na kaçmayı başardı. Gelenlerin, Sisam Adası’nda demirleyen İngiliz donanmasına ilişkin HMS Devonshire Gemisi’nin üç subayı olduğu anlaşıldı.
Dilaver Argun, olayda kıymetli rol üstlendi.
ANKARA’NIN TALİMATI
Kuşadası Kaymakamı Dilaver Argun olayı kendisine gelen telgraf ile Selçuk’ta öğrendi. Derhal Kuşadası’na döndü. Ankara’yı aradı. Başvekil İsmet Paşa’ya durumu anlattı. 16 Temmuz öğlenden sonra bir İngiliz savaş gemisi Kuşadası açıklarında demirledi. Dilaver Beyefendi durumu Ankara’ya bildirdi. “Siz telgrafhanede bulunun. Liman reisiyle görüşsünler” karşılığına uyuldu. Lakin gelenler kaymakamı ayaklarına çağırıyordu. Bu talep İsmet Paşa’ya aktarıldı. Paşa’nın buyruğu katiydi, “Ziyaret isteniyorsa gelenleri Kaymakam Beyefendi kendi makamında kabul edecek.” Ve o denli de yapıldı.
Kuşadası’na bağlı Kanapiçe Koyu’nda yaşanan gerginlik gazetelere bu türlü haber oldu. Günlerce konuşuldu.
İNGİLİZLERE TARİHİ KARŞILIK
Dilaver Bey’i ziyarete gelen İngiliz kumandan cebinden bir kağıt çıkarıp hükümetinden aldığı üç unsurluk talimatı okumaya başladı. “Londra Hükümeti, Osmanlı Hükümeti’ne şu isteklerinin bildirilmesini talep etmektedir” cümlesini bitirmeden Dilaver Beyefendi lafı ağzına tıkadı: “Ben Türkiye Cumhuriyeti’nin temsilcisiyim. Osmanlı Hükümeti’nin değil.” Neye uğradığını şaşıran İngiliz subayı çabucak toparlandı, özür dileyip şu üç talebi iletti:
1- Öldürülen subayın cesedini aramak üzere İngiliz motorları Türkiye kıyılarına gelecek.
2- İngiliz bayrağına tarziye verilecek, ölen subayın ailesine tazminat ödenecek.
3- Balıkesirli er Musa, cezalandırılacak ve verilecek ceza kendilerine bildirilecek.
Görüşmenin ve taleplerin tamamı Ankara’ya iletildi. Karşılığı Hariciye Vekili Rüştü Aras verdi. Cesedin aranmasına müsaade verilecekti. Aramalara Türk gemisi de katılacaktı. Lakin Er Musa ile ilgili hiçbir pazarlık yapılmayacaktı.
Türk Donanması’ndan Kocatepe Muhribi, İngiliz subayın öldüğü yerde düzenlenen merasimde yerini aldı. “Türk Donanması’nın samimi teessürü” yazan çelenk denize bırakıldı.
ATATÜRK’ÜN KESİN BUYRUĞU
Er Musa ile ilgili hiçbir süreç yapılmayacağını öğrenen İngiltere’nin, 7 İngiliz savaş gemisi 18 Temmuz günü Kanapiçe Koyu’na yanlışsız hareket etti. Gelişmeleri dakikası dakikasına izleyen Atatürk, buyruğunu verdi: “Vazifesini yapan Türk eri Balıkesirli Musa, yerinden alınamayacak ve cezalandırılmayacak. Gerekirse Musa için Britanya İmparatorluğu ile savaş göze alınacak.“ İngilizler, Balıkesirli Musa’nın cezalandırılmasında ısrar ederse savaş kaçınılmazdı. Ege’de bunlar yaşanırken, iki ülke ortasındaki diplomatik alakalar de İsmet Paşa ve İngiliz Dışişleri Bakanı Sir John Simon ortasında yürütülüyordu. Gerginlik 19 Temmuz günü filo kumandanından Dilaver Bey’e gelen “Maktul zabitin cesedini aramak için İngiliz motorlarına müsaade verildiği anlaşıldı. Sisam’da İngiliz Başkumandanı” yazılı telgrafla yerini sükunete bıraktı.
İngiliz donanması 20 Temmuz günü ölen subayı anmak için merasim yaptı. Merasime Queen Elizabeth de katıldı.
MERASİM YAPILDI
İngiltere’nin, Mustafa Kemal’in bir asker için savaşa hazır olduğunu anlaması görüşmelere sağduyunun hakim olmasını sağlamıştı. İngiliz subayın öldüğü yerde, İngiliz donanmasınca bir anma merasimi yapıldı, bir Türk torpidosunda merasime katılmasına karar verildi. 20 Temmuz günü İngiliz donanmasına bağlı Queen Elizabeth ve ölen subayın misyonlu olduğu Devonshire gemisi ile Türk Donanması’ndan Kocatepe Muhribi yerini aldı. Saat 09.30’da merasim başladı. Kurşunsuz üç yaylım ateşi yapıldı. Üzerinde “Türk Donanması’nın samimi teessürü” yazan çelenk denize bırakıldı. Merasim sonrası İngiliz gemileri Sisam’a, Kocetepe ise Kuşadası’na döndü.
ATATÜRK’TEN TAKDİRNAME
Bir asker için savaşı göze alan Atatürk, Dilaver Bey’e 50 lira ikramiye, bir hafta müsaade ve takdirname gönderdi. Mülkiye müfettişleri, İngiliz amiraline çekilmiş olan 9 liralık telgraf fiyatını kamu ziyanı sayıp Dilaver Bey’i mahkemeye sevk etti. Kaymakam davada beraat etti.
Sözcü
