Türkiye hala yangın felaketinden kurtulamamışken, kimi vilayet ve ilçelerde orman yangınları sürerken günlerdir Karadeniz’de 4 vilayette meydana gelen sel faciası ile bir kere daha sarsıldık. Maalesef çok sayıda can kaybı var, kurtarma çalışmaları sürüyor ve hayatını kaybedenlerin artması bekleniyor. Bir yanda bu dehşetli olaylarla boğuşurken başka tarafta Suriyeli ve Afgan mültecilerle ilgili sıkıntılar, yaşanan olaylar, Taliban’ın iddialardan çok evvel dün Afganistan’ın başşehri Kabil’in denetimini de ele geçirmesi, “Taliban’dan kaçıyoruz” diye Van hududumuzdan ordular üzere geçen binlerce kaçak-kayıtsız Afgan erkek sığınmacı, mültecilerin karıştığı olaylar ve yaşanan gerginlikler ülke gündeminin en değerli bahisleri. Bu bahisleri Türkiye’de en iyi bilen siyaset bilimcilerin başında gelen Prof. Dr. Hasan Köni ile konuştum.

Prof. Dr. Hasan Köni, Ruhat Mengi’nin sorularını yanıtladı…

VİETNAM GİBİSİ DURUM

■ Sayın Köni, çok sorun ve çok soru var lakin evvel Afganistan’la başlayalım. Taliban Afganistan’ın yüzde 90’ını ele geçirdi, Dün de Kabil’i aldı. ABD ve İngiltere oradaki büyükelçilik görevlilerini tahliye için uçaklarını ve binlerce askerini gönderdi, NATO çekiliyor. Cumhurbaşkanı Erdoğan “ABD ve NATO ile Türkiye’nin Kabil Havaalanı’ndaki vazifesi ne olacak onu konuşuyoruz” demişti. Daha sonra Afganistan Büyükelçisi “Biz ve ABD, Türkiye’nin Kabil Havaalanı’nın güvenliğini sağlamasını istedik” dedi. Durumlar değiştiğine nazaran bundan sonra ne olacak?

Kabil Havaalanı’nı esasen Türkiye işletiyordu, Afgan halkı ortasında Türkmenler, Özbekler var, Türklere dokunmuyorlar. Amerikalılar Türk kıyafeti giyerek operasyon yapıyorlardı. Amerika’nın Suudi Arabistan’ı kullanarak iteklemesiyle Afganistan’da İslamcı bir yapı baskın hale geldi. Bir olay olduğunda Suudi imamlar Pakistan’dan gelerek ortaya çıkıyor ve “sömürülüyorsunuz, ülkeniz işgal edildi” diyerek kışkırtıyorlardı. Daha evvel Pakistan’ı İslami kurallarla yönetilen baskı uygulanan bir ülke haline getirdiler. Arap ülkelerinde Arap Baharı’nın ortaya çıkması, ayaklanmaların başlaması da bu türlü oldu. 2001’den sonra alınan kararlarla Arap ülkeleri karıştırıldı. O sıralarda Pentagon’da yapılan bir konuşmada “7 Arap ülkesini destabilize etmemiz isteniyor. Libya, Tunus, Suriye’den Afganistan’a kadar giden alanda bu 7 ülkede karmaşa çıkması, idarelerin değişmesi ve Batı’ya yakın idareler kurulması sağlanacak” denmişti. Ancak ABD’nin hesapları, karıştırdığı birçok ülkede tutmadığı üzere burada da tutmadı ve Taliban kendisini işgal edenlere saldırmaya başladı. Şeriat kurallarını benimsemiş, Suudi Vahabi İslamcı anlayışa sahip oldukları için mevtten korkmuyorlar, girdikleri kentlerde hapishanelerdeki Taliban militanlarını boşaltıp güçleniyorlar. ABD bırakıp çıktığı takdirde Afganistan’da tablo “Vietnam benzeri” bir duruma dönüşecek.

■ Taliban’ın ilerleyişi, vilayetlerin çoğunluğunu ele geçirip Kabil’i de alması oradaki yabancı askerler için riski büyütmüyor mu?

AĞIR YAPTIRIM PLANLARI

Kabil Taliban’ın eline geçtiğine nazaran askerimizin gitmesi kararı değişir, gitmeyeceklerdir. Başşehir giderse havaalanını nasıl koruyacaksınız? Kısa müddet içinde bütün planlar değişir.

Türkiye’nin S-400’lerden ötürü, son yıllarda demokrasi çerçevesindeki gerilemelerden ötürü, İran’la bankacılık olayları üzere nedenlerle Amerikan Kongresi’nde çok düşük bir imajı var. Biden, insan hakları, hukukun üstünlüğü, demokrasi vurgularını yapmıştı zati. Amerikan Kongresi, Türkiye’ye daha ağır yaptırımlar planlıyor. Türkiye’nin hudutları Karadeniz’e kadar çevrelenmiş durumda. ABD, Ege’de adaları silahlandırdı, Suriye’de PKK-YPG ile kendini garantiye aldı, Karadeniz’e de çıkmak istiyor. Burayı olduğu üzere tıkamış. Artık Afganistan’dan çekilirken orayı nasıl bırakacağını düşünüyor. Türkiye burada devreye girdi ve “Kabil Havaalanı’nı ben korurum” dedi.. ABD’ye sevecen görünmüş durumdayız! ABD’nin “Rusya’yla kurulan ilgiler nedeniyle” Türkiye’ye karşı CAATSA yaptırımı Nisan 2021’de yürürlüğe girdi. Bu ABD’nin Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası’dır. ABD artık Afganistan’dan çekilirken orayı nasıl bırakacağını düşünüyor. Aslında birinci çekilme kararı Obama dönemindeydi, sonra Trump da çekilmek istedi, yapamadılar.

YENİDEN KAOSA SÜRÜKLEMEK

■ Ne mahzur vardı, neden yapamadılar?

Zira Amerika’da başkanlık sistemi var lakin kuvvetler ayrılığı çok güçlü, liderlerin altında çekilmeyi önleyen diğer güçler var. Amerika ayrılırsa Afganistan’da ikinci bir Vietnam olayı yaşanabilir. Saygon’da halk kaçmak için Amerikan helikopterlerine saldırıyordu. Artık birebir şey Afganistan’da olursa ABD müttefikleri, NATO ülkelerinin hiçbiri bundan sonra onun yanında yer almaz. Amerika’nın gayesi Çin’e döndüğü için Ortadoğu’da kaos bırakarak çekiliyor. Afrika’yı da kaos içinde bıraktı. Bu çeşit çekilme göç ve öteki sıkıntılarla müttefiki olan ülkeleri çok sıkıntı durumda bırakıyor.

■ Taliban esasen ülkenin neredeyse tamamını ele geçirmiş durumda, denetimine giren kent sayısı dün 23’e yükselmişti, “ne değerine olursa olsun vatanı savunacağını söyleyen Cumhurbaşkanı eski Yardımcısı Raşit Dostum’un da Özbekistan’a kaçtığı söylendi, Kabil neden daha değerli?

Başşehrin düşmesi diğerdir, Kabil’i alan Afganistan’da hakimiyeti almış demektir. Daha evvel Taliban Kabil’i bir sefer daha almış lakin birkaç yıl sonra ABD Kabil’i Taliban’dan kurtarmıştı. Şu anda bile Türkmenler, Özbekler ve kimi Afganlar Özbekistan’a kaçıyor. Son günlerde ABD’de “ Vietnam olayını burada yaşatmayalım” diye yazılar çıkıyor, Amerika çekilmek ister lakin ben çekilmelerini mümkün görmüyorum.

GÖÇMEN MESELESİNE TAHLİL

■ Cumhurbaşkanı Erdoğan dün “Afganistandaki gelişmeler ve bölgeden bize gelen göçle ilgili açıklama yaptı. Türkiye’nin, İran’dan gelen ağır bir göç dalgasıyla karşı karşıya olduğunu söyledi. Bu durumu daha evvel ciddiye almamız gerekmez miydi, Van’dan geçişler neden engellenmedi?

Pakistan onlarla fikir birliğine sahip olmasına karşın hududunu kapatmak zorunda kaldı. Türkiye ise Batı’yı karşısına almak istemiyor. Kendi başına ekonomiyi çevirecek gücü yok, o nedenle çaresiz durumda. Daha temkinli, gelişmiş boyutta karşılayabilseydik iyi olurdu, olamadı. Artık dönüş çok sıkıntı. Bu kadar göç alırken, iktisat kötüyken demokrasi, insan hakları taleplerini karşılamak mümkün değil. Göç, iktisattan hisse alır, zayıflatır. Çok milliyetçilik inanılmaz gelişir. Reaksiyonlar artabilir. Sığınmacılardan kaynaklanan olaylar artabilir. Velhasıl, Amerika’nın bizi soktuğu bataktan nasıl çıkacağımızı bilmiyoruz, çaresiziz. En kısa vakitte Meclis toplanarak bu bahiste ve son haftalardaki başka felaketlerin tekrarlanmaması için bütün partilerin iştirakiyle tahlil üretmek zorunda.

TÜRKİYE GİDERSE AVRUPA DA GİDER!

■ Afganistan’da şeriatçı, çok şiddet yanlısı, köktendinci Taliban örgütü ABD’nin planı olarak güçlenmişti. Artık ABD ve AB ülkeleri 5-6 milyon Suriyeli’den sonra Afganistan’dan gelen tüm sığınmacıları da Türkiye’nin almasını istiyor, sona kadar taşıyorlar. Avusturya Başbakanı resmen “Bu hastalıklı ideolojiyi Avrupa’ya ithal etmek istemiyorum” dedi. Sanki Türkiye’de de İslamcı mülteciler yoluyla misal bir istikrarsızlık, karmaşa planlanıyor olabilir mi? Bu göç dalgası bizim için de bir ulusal güvenlik sorunu değil mi?

Eski periyottaki “İslam’ı kullanarak yapıları değiştirme” siyaseti çöktü. Bu yapının ABD’ye karşı olduğu görüldü. Türkiye üzere bir ülke bu türlü çökertilirse o yapı hop diye Avrupa’ya girer. Türkiye’yi destabilize ederler, o denli bir karmaşa yaratırlarsa olaylar Portekiz’in ucuna kadar sarfiyat, Avrupa’yı da kurtaramazlar. Avrasya sisteminde de ansızın büyük rahatsızlık ortaya çıkar. Türkiye’de istikrar o halde bozulursa Karadeniz, Ege ve Doğu Akdeniz’de de bozulur. Afgan yapısının Türkiye’ye dayanıp ziyan vermesi bütün etrafını bozar. Avrupa’yı kimse kurtaramaz. Afganistan’daki kaosun Pakistan, İran, Suriye, Irak ve Türkiye’ye tesiri olur. Kaçanlar bu ülkelere yöneliyor. Birleşmiş Milletler “Afgan göçünü alın” dediğine nazaran dünya çapında bir planlaması olmalı. Lakin Almanya’da Merkel çok başarılı olmasına karşın ayrılma nedeni buydu, 400-500 bin mülteci aldığı için çok akımlar, reaksiyonlar ortaya çıktı. Türkiye’de de acil biçimde bir tahlile gidilmek zorunda. Kendi ülkelerine dönmeleri için plan yapılmalı. Gelenlerin kimler olduğunu anlamak, öncelikle hepsini kayıt altına almak lazım. İşsiz güçsüz, sistemsiz sığınmacıların kitleler halinde gelmesine müsaade verilirse olaylar elbette artar, devlet de biliyor.

■ Sarsıntı, yangın, sel, sabır sonlarımızı zorlayan felaketleri art geriye geldi. Çok sayıda can kaybı, ormanlarımızın kaybı, yaşanan büyük gerilimler toplumun moralini düzgünce bozdu. Neden hepsi bizi buluyor? Neden ordu yangınlarda yoktu?

Bu kadar çok yanlışı bir ortaya toplarsanız, dere yataklarına apartman inşaatına müsaade verirseniz felaketler kaçınılmazdır. Hala Artvin’de Çoruh Üniversitesi’nin dere yatağına yapılmış olduğunu duyuyoruz, bu büyük bir yanılgı. Mevzuları bilenler yerine bilmeyenleri yerleştirir, liyakati umursamazsanız, çıkar kelam konusu olduğunda insan hayatı bile ehemmiyetini yitirirse felaketlerin gerisinin kesilmemesine de şaşmamak gerekir. 2002’den beri yangın ve sellerin geleceğine dair ikazlar yapıldı. Bu ihtarları dikkate almadık. Ordu yangınlarda neden yoktu sorusunun yanıtı ise; EMASYA (emniyet-asayiş yardımlaşma) Protokolü’nün 2010’da kaldırılmasıdır. Artık o denli bir ordu yok ve mevcut ordu özel talimat verilmezse içerdeki olaylara müdahale edemiyor. Bu kabul edilir bir durum değildir.

Sözcü