Bugünlerde tüm dünya onları konuşuyor: Prof. Dr. Uğur Şahin ve Dr. Hasret Türeci. Aslen Türk olan bilim insanları Uğur Şahin ve eşi Hasret Türeci’nin kurucuları olduğu BioNTech’in, Pfizer ilaç şirketiyle birlikte geliştirdiği corona aşısı (BNT162b2), dünya medyasının bir anda gündemine oturdu. Daha evvel öteki ülkeler tarafından bulunduğu açıklanan başka aşılar böylesine ses getirmemişti. Bunun birçok nedeni var. Zira BioNTech-Pfizer’ın aşısı, her şeyden çok umuda muhtaçlık duyduğumuz şu günlerde umudun ta kendisi olabilir. Artık 10 soruda ‘Türk bilim insanlarının bulduğu corona aşısı’ sıkıntısının ayrıntılarını aktarıyoruz.

1) Neden bu kadar değerli?

BioNTech-Pfizer’ın geliştirdiği aşının yüzde 90 oranında tesirli olması, aşıya dair en kıymetli gelişme. Oxford Üniversitesi’nde tıp profesörü olan John Bell, BBC’ye verdiği bir demeçte, aşının ‘inanılmaz seviyede etkinlik’ gösterdiğini belirtiyor. Aşı sayesinde önümüzdeki bahara kadar her manada olağana dönebileceğimizi söyleyen bilim insanı, aşıya güvendiğinin altını çiziyor. Aşının gündeme gelmesi piyasalarda da olumlu tesirini çabucak gösterdi. Global pay senetleri arttı ve uzmanlar iyimser bir yaklaşım ortaya koyuyor.

2) Aşı ne vakit piyasaya çıkacak?

BNT162b2’nin üretimi başladı bile. 2020 yılında dünya çapında 50 milyon doz üretileceği belirtildi. Şirket temsilcileri, 2021 yılında ise 1,5 milyar doza kadar aşı üretebileceklerini tabir ediyor. Bu sayılar corona virüsle gayret konusunda büyük umut vadediyor. Uzmanların inanç duymasının altında yatan en kıymetli münasebetlerden biri de üretim suratı olarak ön plana çıkıyor.

3) Öncelik kime verilecek?

The Guardian’da yayınlanan bir habere nazaran; aşılama için kime öncelik verileceğine her ülke kendisi karar verecek. Örneğin İngiltere’de ‘Aşılama ve Bağışıklık Kazandırma Ortak Komitesi’ (JCVI) bir tavsiyede bulundu. Aşıların gereğince iyi olduğunu belirten komite, birinci aşıların bakım meskeni sakinleri ve bakım meskeni çalışanlarına gitmesi gerektiğini söyledi. Aşının yaşlı insanlarda gereğince işe yaradığını belirten komite, bakım meskenlerinden sonra 80 yaşın üzerindeki herkese öncelik verilmesi gerektiğini kaydetti. Komitenin açıklamasına nazaran; 80 yaş üstü sonrası öncelik ise sıhhat çalışanlarına verilmeli. Sonrasında da aşılar yaş sırasına nazaran dağıtılmalı. Bu formülün dünyanın her yerinde aşağı üst misal biçimde uygulanacağı öngörülüyor.

4) Aşı piyasaya çıktıktan ne kadar mühlet sonra Türkiye’ye gelebilir?

Bir öbür değerli soru da aşının Türkiye’ye ne vakit geleceğiyle ilgili. Aralık sonunda birinci birkaç milyon doz aşının Avrupa ve Amerika’ya dağıtımının onaylanabileceği düşünülüyor. Prof. Dr. Uğur Şahin, 2021’in altıncı ayına kadar 200-300 milyon doz dağıtmayı planladıklarını kaydediyor. Her şeyin yolunda gitmesi durumunda 2021 bitmeden üretilmesi öngörülen aşı ölçüsü 1,5 milyar doz. Türkiye için de Sıhhat Bakanlığı ile şirketin görüşmesi gerekiyor. Bir protokol imzalandığı takdirde Ocak-Şubat-Mart aylarında Türkiye’ye de aşı dozlarını getirme imkânı doğacak. Prof. Dr. Uğur Şahin, DHA’ya yaptığı açıklamada “Türkiye için de gereğince aşı ayırmayı istiyoruz” demişti. Esasen Türkiye bu aşıya yabancı değil. Temmuz ayında başlayan Faz 3 denemeleri için ülke bazlı klinik deney çalışmalarında Türkiye de yer almıştı. O tarihlerde aşının Eylül-Ekim aylarında Türkiye’de 700 istekli üzerinde test edileceği basına yansımıştı. İstanbul’da istekli olmak isteyenlerin İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ile Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hastanesi’nin kapısını çaldığı da belirtilmişti.

İstanbul’dan bir görünüm.

5) Kim bu BioNTech?

Üç bilim insanı tarafından kurulan BioNTech’in iki kurucusu Türk kökenli göçmen ailelerin çocukları. Evli olan Uğur Şahin ve Hasret Türeci, şirketin üç kurucusundan ikisi. Avusturyalı onkolog Christopher Huber ise öteki kurucu. Aslında BioNTech başlangıçta kansere karşı immünoterapi tedavi cinslerini geliştirmek ve kanser hastalığı ile çaba etmek için kurulmuştu. Fakat pandemi ile birlikte kapasitelerini Covid-19 aşısı ile gayrete yönlendirdiler ve ortaya bugünlerde tüm dünyanın konuştuğu şimdiye kadarki en başarılı corona virüsü aşısı çıkmış oldu.

6) İki bilim insanı nasıl bir ortaya geldi?

Aşının başarılı bir biçimde geliştirilmesi Prof. Uğur Şahin ve Dr. Hasret Türeci çiftinin de merak edilmesine yol açtı. 55 Yaşındaki Şahin ve 53 yaşındaki Türeci’nin kurucusu oldukları BioNTech şirketinin pahası, aşının geliştirilmesinin akabinde 21 milyar dolara yükseldi. Şirket şu anda en varlıklı 100 Alman şirketi ortasında bulunuyor. Uğur Şahin firmanın genel müdürü ve kurucu ortağı, Hasret Türeci ise şirketin tıp şefi. İkisi de Türk göçmen ailelerinin mütevazı çocukları olarak büyüdüler. Prof. Şahin, İskenderun’da doğdu. Babası dört yaşındayken Almanya’ya taşındılar. Şahin’in babası Köln’deki bir Ford fabrikasında göçmen personeldi. Dr. Türeci ise Almanya doğumlu ve İstanbul’dan Almanya’ya göç eden bir Türk tabibin kızı.

Tıp tarihine geçmek üzere olan çift, Köln ve Hamburg’ta farklı kentlerde okudu. İkisi de tıp eğitimi aldı ve Hamburg’ta çalışırken tanıştılar. Doktorluk yapmak yerine immünoterapi araştırmalarına yöneldiler. Dr. Türeci bir röportajda düğün gününde bile laboratuvar çalışması için vakit ayırdıklarını söylüyor. Birinci şirketlerini 2001 (Ganymed Pharmaceuticals) yılında kuran çift, bedenin kanserle savaşacak antikorlar geliştirebilmesi için çalışmalara başladı. O günlerde başladıkları antikorlara yönelik çalışmalar, bugün yüzde 90 oranında tesirli olan corona virüsü aşısı geliştirmelerinin temelini atmış üzere görünüyor.

7) Aşı sıhhat açısından inançlı mi?

Yeni corona virüs aşısıyla ilgili şimdiye kadar rastgele bir güvenlik kaygısına rastlanmadı. Aşıyı inceleyen tıp kuruluşları ve uzmanlar şimdi önemli bir yan tesir bildirmedi. BNT162b2’nin yüzde 90 oranındaki tesir yüzdesi, bu aşıyı bilhassa ilgi cazip kılıyor. BioNTech ile Pfizer iştiraki, yüzde 50 oranında esirgeyici tesiri olan bir aşının bile muvaffakiyet olarak kabul edilebileceği bir vakitte, çok daha fazlasını başardı. BioNTech-Pfizer Lideri ve CEO’su Dr. Albert Bourla, aşının muvaffakiyetini şu sözlerle duyurmuştu: “Bugün bilim ve insanlık için büyük bir gün. Faz 3 Covid-19 aşı denememizin birinci sonuçları, aşımızın Covid-19’u tedbire maharetinin birinci ispatıdır.”

8) Uzmanlar nasıl reaksiyon verdi?

Başka bilim insanları, BioNTech-Pfizer’in corona virüsü aşısıyla ilgili test sonuçları ve şirketin tezi hakkında olumlu açıklamalar yaptı. Öncelikle tam bilgiler şimdi mevcut olmadığı için denemenin hâlâ devam ettiğini söylediler. Erken sonuçlarla ilgili ihtiyatlı davranılması gerektiği konusunda açıklamalarda bulundular. University of Reading’te hücresel mikrobiyoloji alanında çalışan Doç. Dr. Simon Clarke, “Büyük bir ilaç şirketinin bu kadar hevesle beklenen haberlerinin yanlış olması pek mümkün görünmüyor” dedi. Oxford Üniversitesi’nden Prof. Peter Horby ise, “Covid-19 pandemisi ile uğraşta kıymetli bir an üzere görünüyor” tabirini kullandı. Haberi aldığında gülümsediğini belirten profesör, şunları söyledi: “Bu aşı üzerinde bu çeşit olumlu sonuçlar görmek, genel olarak Covid-19 aşıları için iyiye işarettir. Natürel ki daha fazla detay görmemiz ve en son sonuçları beklememiz gerekiyor. Aşıların gerçek bir fark yaratmaya başlamasından evvel önümüzde uzun bir yol var ancak bu gelişme bana bir dönüm noktası üzere geliyor.”

ABD’nin yeni lideri Joe Biden, aşı gelişmesinin umut verdiğini söyledi. “Bu atılımın oluşturulmasına yardım eden parlak bayan ve erkekleri kutluyorum” diyen Biden, önlemlerin ihmal edilmemesi gerektiğine de dikkat çekti.

9) Önderler nasıl reaksiyon verdi?

10) Ülkeler ne yapacak?

Daha birinci günlerden BioNTech-Pfizer’ın geliştirdiği aşı için siparişler var. İngiltere 40 milyon doz satın aldı. Her kişi için iki doz gerektiğinden 20 milyon kişi için kâfi bir doz satın almış oldu. Avrupa Birliği ise dağıtmayı planladığı 200 milyon doz aşıyı garanti altına aldı. Şirketin 100 milyon aşı dozunu teslim etmek için ABD hükümetiyle 1,95 milyar dolarlık bir kontrat kelamı bulunuyor. Dünyadaki düşük gelirli ülkelerin ise aşıyı saklamakta sorun yaşayabileceği belirtiliyor. Zira yeni corona virüs aşısının ultra soğuk zincire gereksinimi var. BioNTech CEO’su Prof. Uğur Şahin, Covid-19 aşısının -70 derecede saklanması gerektiğini söylüyor. Şahin’in açıklamasına nazaran; şirket, aşının olağan buzdolabı sıcaklığında beş güne kadar hayatta kalıp kalamayacağı araştırılıyor. Almanya hükümeti ise aşıların birinci safhası için ultra düşük sıcaklıkta dondurucularla donatılmış aşı merkezleri açmayı planlıyor.

Sözcü